W naszej okolicy nie ma zbyt wiele zabytków, dlatego informacje o pracach archeologicznych spotkały się z dużym zainteresowaniem. Tym bardziej, że już 10 października 2010 roku w trakcie robót ziemnych przy budowie obwodnicy Olecka, przed Sedrankami znaleziono liczne mogiły. Miejsce to znajduje się na wzgórzu położonym po lewej stronie szosy prowadzącej w kierunku Gołdapi.

Położenie cmentarza przy trasie budowanej obwodnicy Olecka.

Początek prac archeologicznych - kwiecień 2011 r.

Panorama przedstawiająca opisywany obszar. Po lewj stronie fotografii miejsce po tablicy grobowej, w centralnej części odkryte pnie i korzenie drzew.

Obszar ten zajmuje około 10 arów. Okoliczni mieszkańcy znali to miejsce ale powszechnie sądzono, że jest to mały cmentarz.
Po kilku tygodniach badań archeologicznych natrafiono na kilkadziesiąt szkieletów i kamienne fundamenty na zaprawie wapiennej o wymiarach 7 metrów na 10 metrów (prawdopodobnie kaplicy cmentarnej). Ślady podobnych kaplic są na cmentarzach w Cichych i Kukowie, ale tam były mniejsze o kilka metrów. Prawdobodobnie kapilca zostala zbudowana wiele lat po tym jak rozpoczęto tam grzebanie zmarłych, gdyż pod fundamentami zlokalizowano kilka grobów.

Odkryto także fragmenty rozbitego niewielkiego koła młyńskiego, możliwe, że było symbolicznie ułożone przy nagrobku młynarza.. Położenie grobów świadczy o tym że na tym cmentarzu grzebano od wielu lat. "Na podstawie znalezionych monet czas ten można określić między 1710 - 1842" - mówi archeolog mgr Hubert Augustyniak. Najstarsza moneta o nominale 1 feninga pochodzi z 1710 roku. W grobach zachowały się szczątki nakrycia głowy, guziki, skorodowane metalowe kolczyki oraz liczne gwoździe trumienne.

Badania archeologiczne na pagórku.

Fragment odkrytego grobu dziecka. Widać dobrze zachowane ślady trumny. 2011 r.

Można sądzić, że w już w okresie międzywojennym był zapomniany gdyż na mapach topograficznych to miejsce zaznaczano jako pojedynczy nagrobek. Po kilku tygodniach prac archeologicznych ilość odkrytych pochówków wzrosła do 250. Możliwe, że jest ich jeszcze więcej, gdyż wiele odnalezionych szkieletów jest uszkodzonych, z powodu wykonania w tym samym miejscu późniejszych pochówków.

Według różnych źródeł w opisywanym miejscu, pochowani byli żołnierze francuscy w 1813 roku w czasie odwrotu z wyprawy napoleońskiej do Rosji. Ale z napisu na pozostałym jeszcze krzyżu wynika, że pochowany był Philip Sebastian Moro urodzony w Bayerouth (Niemcy) w 1739 r. zmarły w Sedrankach w 1799 r. Sprawował on urząd Królewskiego Koniuszego Stadniny Okręgowej Oletzko (Koenigl. Landstallmeister des Landgestuets Oletzko). W jamach grobowych dotychczas nie znaleziono śladów, które mogły by wskazywać na to, że są tam także groby żołnierzy.

W górnej części cmentarza zachowała się bardzo dobrze tablica wykonana z drobnoziarnistego piaskowca o barwie jasnoszarej (o wymiarach 2,35 x 1,45 x 0,12 m.). Po zdjęciu tablicy i odkryciu ziemi okazało się, że położona była na warstwie z ceglanego gruzu. Prawdopodobnie już kiedyś próbowano rozkopać ten grób. Poniżej na głębokości około 2 metrów odkryto ułożone obok siebie dwa szkielety. Zachowały się szczątki, naszyjnika i obrączki. "Mozna ustalić, na 80%, że to mężczyzna i kobieta" - mówi archeolog mgr Hubert Augustyniak.

Tablica i krzyż na cmentarzu w 2008 roku.

Tablica na grobie Abrahama Hillmanna.

Z napisu na tablicy wynika, że została ona ufundowana przez drugą żonę zmarłego. Z trudnością można odczytać:

Hier dicht an deiner ersten Gattin Seite.
Ruh sanft, o Theurer, dein Gebein.
Und ich, im ehelichen Gluk mit dir die Zweite.
Schreib trostlos nun auf diesen Grabenstein.
Der Edle, allgemein betrauert, ach entwich.
Zu fruh fur seine Kinder, seine Freund und mich.

W tłumaczeniu na język polski może to oznaczać:

Tutaj u boku Twojej pierwszej żony.
Niech spoczywają błogo, Drogi Twoje szczątki.
A ja, w małżeńskim szczęściu z Tobą druga.
Niepocieszona piszę na tym nagrobku.
Ach opuścił, szlachetny pozostawiając tak wielu w żałobie.
Zbyt wcześnie swoje dzieci, swych przyjaciół i mnie.

Z informacji uzyskanych od archeologów wiadomo, że tablica grobowa oraz szczątki z cmentarza zostaną przeniesione na cmentarz ewangelicki w Olecku. Żeliwny krzyż został przewieziony do muzeum w Węgorzewie - szkoda bo chyba powinien pozostać przy grobach.
Na podstawie dokumentów postanowiłem prześledzić historię rodu Hillmann, którzy byli przez kilkaset lat związany z ziemiaą olecką. Z rodziny Hillmann wywodzi się m. in. landrat olecki ? Otto v. Lenski, jak też matka późniejszego generała Wehrmachtu ? Theodora Tolsdorffa ? Ilsa v. Lenski, która wyszła za mąż za właściciela majątku Lenarty. Oraz bardzo znany w Niemczech malarz Theodor Adolf Hillmann von Brockhusen (matka - Magdalena Lina Selma Gertrud Hillmann - z domu Szczepański, żyła w latach 1854-1889).
Pochowany na cmentarzu Abraham Hillmann urodził się 16 września 1741 r. w Królewcu (Königsberg). Jego ojciec Johann Ludwig Hillmann urodzony w 1705 r. w Lubece (Lübeck), był kupcem i burmistrzem Królewca - zmarł w wieku 40 lat w 1745 r.). W 1780 r. Abraham Hellmann zostaje dzierżawcą generalnym domeny Sedranki.
Pierwszą żoną była Sophie Juliane Schulz-Gronden (jej ojciec był zarządcą (Amtmann), z tego małżeństwa były - Dorothea Amalie (Amalia) Hillmann 1778-1839, - Regina Hillmann 1779.
Po śmierci Sophie Juliane Schulz-Gronden żeni się z Kathariną Charlotte Aegidi . Jej ojciec Daniel Aegidi pochodził z Engelstein w Austrii (ur. 31.05.1719, zmarł 30.07.1779 ? Marggrabowa) był pastorem w Mieruniszkach). Możliwe, że był emigrantem z arcybiskupstwa salzburskiego. (Salzburczycy przenieśli się na tereny Prus wyludnione z powodu epidemii dżumy w latach 1709-1711). Z tego małżeństwa było dwoje dzieci - Juliane Antoinette Hillmann 1788 oraz Abraham Adolf Hillmann 1790-1858.
W 1780 roku Abraham Hillmann kupuje majątek Nory. Umiera w Sedrankach 25 lipca 1794 r. (w wieku 52 lat) i zostaje pochowany w Sedrankach obok pierwszej żony. Druga żona Katharina Charlotte Aegidi umieszcza na jego grobie opisywaną wcześniej tablicę

Informacja przekazana mi przez archeologa mgr Huberta Augustyniaka.

Badania na stanowisku XIV prowadziła Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska z Zielonej Góry. Pracami objęto obszar o powierzchni 10 arów co wynikało z umowy z Inwestorem którym była GDDKiA - oddział w Olsztynie. Przebadano kulminacje wzniesienia, stok wschodni i południowy oraz partię północną stanowiska, częściowo zniesioną pod budowę szklarni w latach 90. ubiegłego wieku. W trakcie dwumiesięcznych badań zarejestrowano łącznie 250 obiektów nieruchomych, z czego zdecydowaną większość stanowią groby. Zaledwie siedmiu obiektom spośród wszystkich odkrytych przypisuje się inną funkcję. Są wśród nich jamy o nieznanym przeznaczeniu (być może dołki strzeleckie?), domniemana studnia oraz pozostałości bliżej nieokreślonej budowli murowanej. Ta ostatnia przybrała w rzucie poziomym kształt prostokątny o wymiarach 10 x 5 m, z niewielkim aneksem (być może wejściem) zlokalizowanym w narożniku południowo zachodnim. Odsłonięte bezpośrednio w humusie i nieznacznie zagłębione w calec relikty murowane to pozostałości fundamentu wzniesionego z cegły i kamienia przy użyciu zaprawy wapiennej, o grubości nieprzekraczającej 0,5 m, posadowionego na głębokości od 0,4 do 0,6 m. W ich obrębie nie zarejestrowano obecności warstwy kulturowej świadczącej o sposobie użytkowania lub funkcji. Co więcej, w jego wnętrzu tak jak na pozostałej części stanowiska zarejestrowano liczne groby, w tym także takie, które wchodziły pod fundament co może świadczyć o tym, że budowla ta powstała w chwili gdy cmentarz w Sedrankach już funkcjonował, czyli około 1 połowy wieku XIX.

Przykład grobu rodzinnego Foto: Hubert Augustyniak

Prawie wszystkie obiekty zarejestrowane na stanowisku to pochówki ludzkie. Po doczyszczeniu pagórka, za wyjątkiem płyty nagrobnej, nie zarejestrowano na powierzchni pozostałości mogił lub innych śladów grobów. Na pierwsze pochówki natrafiono w trakcie eksplorowania miejsca gdzie stała szklarnia. Na tym odcinku badań odsłonięto 17 grobów, częściowo zniszczonych i rozwleczonych, co wynikało z faktu że ta część cmentarza została częściowo zniesiona w chwili deniwelacji wzgórza pod budowę szklarni. Na kolejne natrafiono w trakcie kopania w części niezniszczonej, gdzie odsłonięto i wyeksplorowano 226 groby. Największe ich nagromadzenie rejestrowano na kulminacji wzniesienia gdzie odnotowywano nawet do 60 grobów na 100 m2. Tak duże nagromadzenie spowodowane był tym, że zmarłych chowano na różnych poziomach i głębokościach, często jeden na drugim, przez co wiele wcześniejszych pochówków było zniszczonych lub przemieszczonych. Świadczyła o tym dość duża liczba luźnych kości ludzkich znajdywana na wyższych poziomach stratygraficznych.

 

Przykład grobu ze szczątkami trumny Foto: Hubert Augustyniak

Na cmentarzu w Sedrankach zaobserwowano mniej więcej jednakowy schemat układania zmarłych do grobu. W zdecydowanej większości pochówki orientowane były w osi wschód-zachód, z lekkim odchyleniem ku północy, z głową skierowaną na zachód. Kilkanaście pochowków, zwłaszcza tych zlokalizowanych przy skraju południowym cmentarza, zorientowanych jest w linii północ-południe, z głową skierowana ku północy. W nielicznych przypadkach ułożenie grobów było przeorientowane, gdzie zmarły został ułożony osi wschód-zachód, z głowa skierowaną ku wschodowi. Wszyscy pochowani na cmentarzu spoczywają w trumnach drewnianych, w pozycji wyprostowanej na plecach, z rękoma ułożonymi wzdłuż tułowia lub lekko ugiętymi, z dłońmi spoczywającymi na udach lub miednicy. Szczątki trumien zachowały się jedynie w formie silnie zmurszałego drewna lub warstwy brunatnej próchnicy. W kilku przypadkach zachowały się resztki tkanin które wyścielały wnętrze trumien.
Można przypuszczać ze zasięg sedraneckiego cmentarza wyznaczały częściowo pochówki dzieci. Tak było w przypadku krawędzi i niewielkiej część skłonu wschodniej partii wzniesienia, gdzie zarejestrowano nagromadzenie grobów dziecięcych. Takie umiejscowienie i znaczne ich nagromadzenie może świadczyć o tym, że tworzyły one oddzielną kwaterę wyznaczającą skraj cmentarza. Podobna sytuacja miała miejsce w części południowej, przy skarpie schodzącej do stawu, gdzie kilka pochówków dziecięcych tworzyło swego rodzaju granicę za którą zarejestrowano zaledwie dwa groby.
W trakcie eksplorowania natrafiono na kilka grobów które mogą wskazywać że możemy mieć do czynienia z grobami rodzinnymi. W takiej sytuacji, w obrębie jednej wyraźnie zarysowanej jamy grobowej, przy dwóch osobnikach dorosłych (rodzice) złożone były do grobu szczątki jednego, dwóch lub więcej dzieci.

 

Przykłady innych grobów Foto: Hubert Augustyniak

Na zbiór zabytkowych materiałów wydobytych w trakcie składają się w zdecydowanej większości monety którymi wyposażano zmarłych w doczesną podróż w zaświaty. Znajdywano je na wysokości kości miedniczej lub biodra, zarówno w grobach dorosłych jak i dziecięcych (nawet tych najmłodszych) a miejsce znalezienia świadczy o tym, że w chwili złożenia do grobu umieszczano je w dłoni lub kieszonce ubrania osobnika, co potwierdzają fragmenty tkanin jakie zachowały się na części z nich. Przedział czasowy ich powstania jest bardzo szeroki i obejmuje okres od 1705 roku, z którego to pochodzi najstarsza moneta, do 1865 roku, w którym to wybito najmłodszą. Dzięki nim możemy z dużą dokładnością określić czas w którym cmentarz w Sedrankach funkcjonował. W zbiorze dominują fenigi Fryderyka Wilhelma pochodzące z pierwszej połowy XIX wieku oraz szelągi (solidy) pruskie z końca wieku XVIII. Oprócz nich wydobyto jeszcze kilka monet o innych nominałach, w tym grosz polski Księstwa Warszawskiego z 1813 roku oraz ? kopiejki. Wśród innych zabytków jakie natrafiono przy zmarłych wyróżniono między guziki kościane i metalowe, fragmenty czepca w którym jedna ze zmarłych kobiet była pochowana, glinianą zabawkę-gwizdałkę w kształcie ptaszka, krzyżyk metalowy oraz biżuterię. Wśród tej ostatniej kategorii zabytków natrafiono na wisiorek wykonany z bursztynu z wygrawerowanym kwiatem oraz zawieszkę.

Ślady dobrze zachowanego czepca Foto: Hubert Augustyniak

Prace prowadzone w pobliżu płyty nagrobnej zlokalizowanej na granicy inwestycji ujawniły w tym miejscu istnienie podwójnego grobu, w którym złożono szczątki dwóch osobników, prawdopodobnie kobiety i mężczyzny, ułożonych w pozycji wyprostowanej na plecach, z rękoma ułożonymi wzdłuż tułowia i dłońmi spoczywającymi na biodrach. Przy kobiecie znaleziono tkwiącą na palcu srebrną obrączkę. Choć zmarli spoczywali w dwóch odrębnych jamach grobowych, można je uznać za grób którego dotyczy inskrypcja widniejąca na płycie nagrobnej. Wynika z niej, że oprócz Abramha Hillmana zmarłego w 1794 roku, pod płytą spoczywają szczątki jego pierwszej żony Sophie Juliane Schulz-Gronden. Niewykluczone że w przeszłości była próba wyrabowania grobu. W trakcie eksploracji obserwowano w jamie grobowej zarys późniejszego wkopu, wypełnionego gruzem i cegłami. T

Grób Abrahama Hillmanna i pierwszej żony Sophie Juliane Schulz-Gronden Foto: Hubert Augustyniak

Powyższy tekst i fotografie mgr Hubert Augustyniak.

Dziękuję Panu Hubertowi Augustyniakowi za umożliwienie mi wykonania fotografii oraz czas poświęcony na wspólne rozmowy o historii.

Wieś i majątek Sedranki.

Szukając informacji na temat cmentarza poznałem ciekawą historią wsi i majątku Sedranki.
Ślady najstarszego osadnictwa łączone są z kulturą świderska (około IX tysiąclecie p.n.e.), zaliczaną do kręgu kultur ?liściakowych? (nazwa pochodzi od charakterystycznych grotów krzemiennych, zwanych liściakami) odkryto w Serankach, stanowiska X, XIV i XVI, a późnopaleolityczne odkryto na stanowiskach V i VI. Zlokalizowano także ślady osadnictwa ze środkowej epoki kamienia oraz stanowiska mezolityczne, nieokreślone kulturowo. Razem w oklicy Sedrank zlokalizowano około 17 stanowisk archeologicznych.
Folwark książęcy w Sedrankach lokowano w prawdopodobnie w tym czasie co założenie Olecka (1560 r.), bowiem wówczas nazywano go nowym folwarkiem, stało się to ukoronowaniem działalności kolonizacyjnej Krzysztofa von Glaubitza.
Wymieniany w dokumentach z 1576 roku jako folwark książęcy w Sedrankach był jednym z trzech w starostwie straduńskim, obok Stradun i Połomu. W 1589 roku liczył sobie 16 łanów i 17 morgów. Rozrost osady spowodował, iż Sedranki przybrały kształt wsi wielodrożnicy. W 1586 roku nazwę folwarku zapisano jako Sadranken, później Seedranken. Najpewniej przeniesiono ją z pobliskiego jeziora Sedranki lub rzeczki Sedranka. Po II wojnie światowej przez krótki czas używano nazwy Szczedranka a Jezioro nosiło nazwę Szczodre. W roku 1610 znajdowało się w nim 37 koni, 159 sztuk bydła i 86 świń.

Praca przy kopaniu ziemniaków na polach majątku Sedranki. Zdjęcie z ksiązki ?Treuburg"

Obowiązek wykonywania szarwarku w folwarku domenialnym w Sedrankach mieli chłopi z okolicznych wsi: Jasiek, Duł, Olszewa, Łęgowa, Golubi, Reczek, Dąbrowskich, Stożnego, Monet, Judzik i Przytuł. Mieszkańcy folwarku uczęszczali na msze do kościoła w Margrabowej.
Największego jednak spustoszenia w okolicach dokonały w październiku 1656 roku czambuły tatarskie, które wyłamały się spod wojskowego dowództwa hetmana Gosiewskiego. Oddział Tatarów liczący niespełna 2 tysiące koni, dowodzony przez Subchana Ghaziagę, ruszył w głąb Prus, znacząc swój pochód pożarami i zgliszczami. Pisarz starościński Christian Müller polecił wywieźć akta z Margrabowej do dworu w Sedrankach. Nie wiadomo czy dzięki temu przetrwały, ale rozmiary zniszczeń po przejściu hord tatarskich można poznać po rejestrach z roku 1664. Dowiadujemy się z nich, że we wsiach do szarwarku w książęcym folwarku w Sedrankach było razem 71 włók zasiedlonych, a 243 puste. W tej sytuacji folwark korzystał dodatkowo z pracy mieszkańców innych wsi Gordejek, Babek Oleckich, Dobek, Szarejek, Szeszek, Dybowa, Cichego, Wojnasów, Małego Olecka oraz dwóch miejscowości z powiatu ełckiego Wierzbowa i Iwaszek. Według spisu z roku 1683 w folwarku znajdowały się jedynie 3 konie, 52 sztuki bydła i 30 świń.

Nad Jeziorem Sedranckim. Zdjęcie z ksiązki ?Treuburg"

W XVIII wieku Sedranki były wsią królewską zarządzaną przez władze skarbowe, które umieściły tu swoje agendy powiatowe. Folwarki domenialne bowiem oddawano często w dzierżawę, a tam, gdzie do domen należały także wsie szarwarkowe, pozostawiano dzierżawcy także pobór czynszów i zapewne jakąś jurysdykcję. W ten sposób z dawnych folwarków książęcych powstały na Mazurach komornictwa, które zostały podporządkowane Kamerze Wojenno-Skarbowej w Królewcu. Rola tych komornictw wzrosła jeszcze z powodu ściągania przez ich zarządców od roku 1720 kontrybucji wojennych, a od 1725 ? wskutek nadania im jurysdykcji nie tylko nad królewskimi poddanymi, lecz także nad chłopami chełmińskimi i wolnymi.
2 sierpnia 1758 roku oddziały rosyjskie złożone z kozaków i kałmuków (dowodził Obrist Bors) ograbili i splądrowali całkowicie młyn w Sedrankach. W 1762 roku zawarto pokój, który uwolnił Prusy od zwierzchnictwa Rosji.

Łąki położone na południe od majątku. Zdjęcie z ksiązki "Treuburg"

Na początku XVIII wieku domeny państwowe wypuszczano w arendę zazwyczaj na sześć lat. W tym właśnie czasie generalnym dzierżawcą domeny sedraneckiej razem z młynem był Georg Erdmann, pisarz miejski, który mieszkał w Jaśkach. Posiadał także piwiarnię w Olecku i w Mieruniszkach oraz karczmę w Żelazkach koło Ostregokołu. Po ojcu domenę w Serdankach dzierżawił jego syn Georg Ludwig, a po jego śmierci wdowa, wreszcie kolejno mężowie córki ? Karl Schultz i Karl Gustav von Sanden.
Latem 1758 roku podczas wojny siedmioletniej wojska rosyjskie w drodze do Gołdapi splądrowały i ograbiły młyn w Sedrankach.

W roku 1780 dzierżawcą generalnym domeny zostaje Abraham Hillmann i przez długie lata pozostaje ona w rękach rodziny Hillmann/v.Lenski. W latach osiemdziesiątych XIX wieku domena w Sedrankach liczy 695 ha i z upływem lat rozwija się pod względem gospodarczym.

Przed I wojną światową inwentarz żywy majątku stanowią 263 sztuki bydła, 450 owiec, 170 świń i 58 koni. Do majątku, który został zelektryfikowany, należy gorzelnia, a miejscowy młyn stanowi prywatną własność Maxa v. Lenski.

Nagrobki na cmentarzu majątku Sedranki w 2005 roku.

W czerwcu 1807 roku przez Sedranki generał Henryk Dąbrowski prowadził swoje oddziały do Gołdapi po bitwie pod Frydlandem i mieszkańcy miejscowości położonych wzdłuż trasy ich przemarszu słyszeli zapewne powstałą niedawno pieśń legionową Jeszcze Polska nie umarła.... Przemarsz wojsk trwał około miesiąca. Wcześniej przybyli do miasta oficerowie pruscy i francuscy w celu wykonania niezbędnych przygotowań do przemarszu wojsk. Pruski rząd powołał okręgowych dyrektorów do spraw wyżywienia (Bezirks Verpflegungs Direktoren), których zadaniem było zapewnienie prowiantu dla maszerujących wojsk. W Olecku stanowisko to objął posiadacz ziemski Abraham Adolf Hillmann z miejscowości Nory (syn Abrahama Hillmanna z Sedrank). Córka Abrahama Adolfa Hillmanna - Emma Hillmann (1815-1866) była żoną pastora z Cichego Friedricha Augusta Ballnusa (1807-1871). Znanego w okolicy Olecka z wielkiej wrażliwości na niedolę i krzywdę ludzką. Zorganizował szpital a raczej przytułek dla ludzi starych, niedołężnych i schorowanych.
Wieś otrzymuje urząd pocztowy i w roku 1875 - dwuklasową szkołę.
Według spisu z 1885 roku na 247 mieszkańców wsi Sedranki 19 było katolikami.
15 maja 1821 roku utworzono w Olecku powiatowy oddział Towarzystwo Rolnicze dla Litwy (Landwirtschaftlicher Verein für Litauen). Była to organizacja promująca innowacyjne metody uprawy i promująca najnowsze rozwiązania w rolnictwie. Wśród założycieli był Abraham Adolf Hillmann z Nor i sędzia von Lenski z Sedrank.
W 1841 roku objął urząd landrata powiatu oleckiego obejmuje Karl Ludwig Otto von Lenski (babcia Ratkowska a prababcia Elsa (Dorothea) Ochodzinski) urodzony Sedrankach (1801-1872). Rodzina Lenski (pochodziła z polskiej szlachty) zamieszkiwała w XVI wieku wieś Mały Łęck położoną w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie działdowskim, w gminie Płośnica oraz Leleszki (do roku 1950 Leleski, niem. - Lehlesken) w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Pasym. Jego matką była Dorothea Amalie (Amalia) Hillmann (1778-1839) a dziadkiem Abraham Hillmann (1741-1794), (studiował na królewieckiej Albertynie w Królewcu). Był również właścicielem majątku Stacze oraz posłem do Landtagu w 1848 roku. Te dwa rody łączą się także przez małżeństwo Andreas von Lenski (1741-1778) i Marie Dorothea Aegidi (1753-1778) siostra żony Abrahama Hillmanna - Katharina Charlotte Aegidi (1719-1779).
Christian Grigat w wydanej w 1938 roku ?Die Geschichte des Kreises Treuburg" opisuje ciekawe zdarzenie związane z jeziorem.

W latach siedemdziesiątych XIX wieku kiedy rozpoczęto budowę linii kolejowej z Insterburga do Ełku, Jezioro Sedraneckie zostało przedzielone nasypem kolejowym o wysokości prawie 20 metrów. Budowniczowie nasypu napotkali w tym miejscu poważne trudności i przeszkody. Aby dokładnie określić strukturę podłoża obniżono znacznie poziom wody w jeziorze otwierając śluzę przy młynie. Zwierciadło wody obniżyło się tak bardzo, że na środku jeziora wyłoniła się wyspa pokryta pniami starych drzew. Musiało to wywołać niemałą sensację, skoro sprawą zainteresowały się ówczesne władze rejencji w Gąbinie, polecając usunięcie pni z dna jeziora. W wschodniej części jeziora Sedraneckiego.
Dawniej płynący z północy strumień Pełka wpadał do Legi koło dworu w Sedrankach - w celu zapewnienia stałego dopływu wody na koła młyńskie i zwiększenia potencjału energetycznego młyna, jego koryto skierowano na zachód wzdłuż poziomicy do Jeziora Sedraneckiego - powyżej zapory młyńskiej. Nowe koryto było już oznaczone na mapie Schrettera z 1810 roku.
Przed I wojną światową majątek Sedranki dzierżawiony przez radcę Maxa von Lenskiego, należał do największych w powiecie oleckim (675 ha).

Ogromne zniszczenia tej wspaniałej rezydencji spowodowała I wojna światowa. Rosjanie zniszczyli w poważnym stopniu zabudowania gospodarcze majątku, a pałac położony w pięknym parku został całkowicie spalony. W latach trzydziestych widoczne były jeszcze jego fundamenty.
Po I wojnie światowej domenę sedranecką przejęło Wschodniopruskie Towarzystwo Rolnicze w Królewcu, a jej zarządcą został Oskar Tolkmit.

W 1922 roku znajdowały się w niej jeszcze 44 konie, ale już tylko 30 sztuk bydła i 20 świń. Były to jednak ostatnie dni tej historycznej posiadłości, gdyż niebawem została ona rozparcelowana. Niektóre jej budynki sprzedano, m. in. z przeznaczeniem na szkołę, inne przejęli nowi osadnicy, którzy przybyli tu z sąsiednich miejscowości a także z tzw. ?korytarza? pomorskiego, który przypadł Polsce na mocy Traktatu Wersalskiego. Otrzymali oni działki o powierzchni 32-90 morgów i musieli nieźle popracować, ażeby utrzymać się na parcelach niezbyt urodzajnej ziemi.
W roku 1938 wieś Sedranki liczyła 442 mieszkańców.
W czasie drugiej wojny światowej w Sedrankach urządzono kompanię sanitarną 170. dywizji piechoty, sanatorium dla żołnierzy niemieckich z frontu wschodniego. Zmarłych żołnierzy chowano obok tych, którzy polegli i chcieli spocząć w ojczystych stronach, na cmentarzu w pobliżu Seraneckiego Wzgórza (po wojnie groby przeniesiono na cmentarz w Bartoszach koło Ełku).

Czas i wydarzenia dziejowe pozacierały ślady świetności i znaczenia państwowej domeny i komornictwa w Sedrankach. Do dzisiaj pozostał tylko młyn, fundamenty zabudowań oraz bezimienne mogiły na cmentarzach. Największy cmentarz w pobliżu wsi z małą kaplicą żałobną. Na łąkach na północ od dworu znajdowało się miejsce, na którym chowano zmarłych z rodziny von Lenski.
Najstarszym chyba miejscem pochówku zmarłych było niewielkie wzgórze (położone na zachód od drogi koło młyna), które jest obecnie miejscem prac archeologicznych.

Folwark Lassek

Z Olecko w kierunku północno ? zachodnim prowadziła ulica o nazwie Lassek Weg (obecnie Leśna). Przez wiele lat tędy prowadziła główna droga do Sedrank, Gołdapi i dalej na północ. Z tego powody, że szczególnie dla dużych zaprzęgów konnych przejazd koło Sedraneckiego Wzgórza był utrudniony znacznymi różnicami wysokości oraz rozciągał się tam teren podmokły. Dopiero w połowie XIX wieku zbudowano groble, mosty i wybudowano szeroką drogę wzdłuż linii brzegowej jeziora Oleckie Wielkie z odgałęzieniem do Bakałarzewa.

Lassek to dawny folwark położony nad Jeziorem Sedraneckim. Folwark na mapach oznaczany był także jako Sedranki lub Lengowen, a Jezioro Sedraneckie do połowy XIX wieku nazywane było Lassek.

Nad Jeziorem Sedranckim. Zdjęcie z ksiązki ?Treuburg"

Nad Jeziorem Sedranckim. Zdjęcie z książki Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.

Lassek - nad Jeziorem Sedraneckim. Zdjęcie z książki Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.

Pierwsze informacje o tym miejscu pojawiają się w 1704 roku. Burmistrz Olecka, Albrecht Dzingel, otrzymał przy granicy z Łegowem nad strumykiem Pluskwianka (dzisiejsza nazwa Matlak), dwie włóki i 15 morgów z prawem wolnego połowu ryb na własne potrzeby w Jeziorze Sedraneckim. Było to nadanie w ramach osadnictwa szkatułowego. Jego nazwa wywodzi się stąd, że dochody pochodzące z kolonizacji wpływały wprost do szkatuły książęcej, umożliwiając ówczesnemu władcy pruskiemu uniezależnienie się finansowe od stanów pruskich i wystawienie silnej armii, podstawy suwerennych i absolutnych rządów w Prusach Książęcych.
Po 6 latach wolnych od opłat miał płacić od dnia Św. Marcina 1711 r. od każdej włóki po 10 marek czynszu. Niski wymiar czynszu miał być skutkiem zlej jakości gleby na tym terenie. Gdyby zechciał hodować dodatkowo pszczoły, powinien zapłacić rocznie 30 szylingów od jednego ula.

Herrmann Lenski (1817-1891) i jego żona Auguste z domu Regge (1829-1896), dawny właściciel majątku Lassek z wnuczką Ilse Lenski, później wdowa Tolsdorff / Lehnhardt, mężatka Bruno Wachsmanna (Starosty Oleckiego w latach 1921 - 1934)), w parku dworskim Lassek (Seedranken) w 1890. Zdjęcie z książki  Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreußen Red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990.

Majątek w XIX wieku należał do rodziny von Lenski.

Rodzina Dziengel - przedwojennych właścicieli majątku.

Przed I wojną światową folwark nazywany był Mały Lasek, obejmował 120 ha ziemi, z czego 6 ha lasu, posiadał 12 koni, 2 woły, 49 sztuk bydła, 40 owiec i 20 świń. Gospodarstwo było nowoczesne i wyposażone w młocarnię, piłę tarczową i młyn z napędem uruchamianym siła wiatru.

Ślady fundamentów majątku Lassek w 2010 roku.

W czasie I wojny światowej na pobliskich polach toczyły się walki. Wojska rosyjskie splądrowały i zniszczyły majątek. Po wojnie został odbudowany i był w posiadaniu rodziny Dziengelow. Zniszczenia z okresu II wojny światowej były jeszcze większe bo po majątku pozostały tylko zarysy fundamentów dworu i budynków gospodarczych oraz mały cmentarz na jeziorem.

Jezioro Sedraneckie 2010

Młyn w Sedrankach

Oprócz domeny państwowej Sedranki i folwarku Lassek kolejną posiadłością był młyn z gospodarstwem rolnym w Sedrankach, wymieniany już w pierwszej połowie XVII wieku. Pod koniec XIX wieku należał do dziedzicznego dzierżawcy F. W. Webera. Później nabył go miejscowy radca Max v. Lenski. Uruchamiany był siłą wody, pary oraz elektryczności. Do posiadłości należało 77 ha, z czego 66 gruntów rolnych. W roku 1922 należał on do Ilse Tolsdorff, która jako wdowa dwa lata później wyszła za mąż za ówczesnego starostę oleckiego Brunona Wachsmanna. Ostatnią właścicielką młyna przed II wojną światową była Elisabeth Konietzko, której mąż, Alfred Konietzko, posiadał młyn w Olecku.

Młyn w Sedrankach. Stan z 2005 roku.

Maszyny we młynie w Sedrankach. Stan z 2005 roku.

Z trzech posiadłości istniejących w Sedrankach, do naszych czasów dotrwał jedynie młyn (obecnie remontowany, w rękach prywatnych).

Staw młyński, po lewej stronie fotografii ujście rzeczki Pelka - Sedranki 2010

W książce ?Olecko. Czasy, ludzie, zdarzenia? Ryszard Demby napisał: ?Czas i burze dziejowe pozacierały znaki świetności i znaczenia państwowej domeny i komornictwa w Sedrankach; pozostała pamięć historycznej roli, jaką odegrała ta wieś w starostwie oleckim, pozostał też krajobraz okolicy, chociaż i w nim zaszły zmiany na przestrzeni wieków?.

Zobacz film z badań archeologicznych 24.05.2011 >>>

 

 

 

 

Antropologiczne opracowanie szczątków ludzkich ze stanowiska SEDRANKI 14

Analizę szczątków ludzkich wydobytych w trakcie badań ratowniczych na cmentarzysku w Sedrankach przeprowadziła mgr Anna Wrzesińska z Muzeum Pierwszych Piastów. Badania na stanowisku z ramienia Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej mgr Alina Jaszewska prowadził zespół archeologów pod kierunkiem mgra Huberta Augustyniaka. Materiał kostny wydobyty podczas prac badawczych to tylko i wyłącznie zeszkieletowione już szczątki ludzkie, o znacznym uszkodzeniu mechanicznym. Stopień zachowania tkanki kostnej był różny, dominowały pochówki kompletne, dobrze lub słabo zachowane, ale wystąpiły również kości rozdrobnione i pochówki niekompletne. Ten tzw. materiał luźny poddano wstępnej ocenie, pod kątem rozdzielenia kości ludzkich, gdzie zastosowano metodę polegającą na dokładnym segregowaniu materiału i opisie lepiej zachowanych fragmentów. Przeprowadzone prace pozwoliły wydzielić wszystkie rodzaje kości ludzkich z różnych partii szkieletu, i na koniec możliwym było wykonanie ekspertyzy antropologicznej zarówno poszczególnych pochówków jak i wysegregowanych kości. Na tej podstawie określano liczbę osobników, dokonano określenia płci oraz przybliżonego wieku w chwili śmierci. Dla lepiej zachowanych kości wykonano pomiary.
Wiek zmarłych określono w odniesieniu do stanu zaawansowania rozwoju lub inwolucji szkieletu, abrazji zębów lub stopnia uformowania zawiązków i wyrzynania się kolejnych zębów. Zastosowano 6-stopniową skalę oceny wieku: Infans I (dzieciństwo młodsze od 0 do około 6-7 lat), Infans II (dzieciństwo starsze od 6 do 12-14 lat), Juvenis (wiek młodzieńczy od 14 do 20-22 lat), Adultus (wiek dorosły od 22 do 30-35 lat), Maturus (wiek dojrzały od 35 do 50-55 lat), Senilis (wiek starczy powyżej 55 lat). Stan zachowania kości szkieletów ze względu na intensywność użytkowania cmentarzyska był różny. Dla materiału kostnego z warstw zasypiskowych oraz z przemieszek w obiektach również wykonano analizę morfologiczną oraz diagnozowanie szczegółowe płci i wieku. Dla zbyt rozczłonkowanych fragmentów, posługując się szeregiem standartowych metod opartych na obserwacji szczegółów morfologicznych oznaczano głównie wiek „dorosły", starając się zachować szerokie granice przedziału wieku, odpowiadające rzeczywistym możliwością odtwarzania wieku kalendarzowego. Określenie „dorosły" oznacza, iż osobnik miał już zakończone procesy kostnienia, a więc nie był młodszy niż 20-22 lata, a w jego tkankach kostnych nie biegły jeszcze intensywne procesy inwolucyjne, charakterystyczne dla późnej starości, tj. powyżej 60 roku życia.


Inwentarz kostny - opis i pomiary W wyniku wykonanej analizy ustalono iż w numerowanych grobach badanego cmentarzyska wystąpiło łącznie 299 osobników różnej płci i wieku. Analizując również bardzo liczny tzw. luźny materiał kostny, pochodzący z warstwy, z odcinków arów i poszczególnych działek, a istotny diagnostycznie - doszacowano kolejnych 59 osobników, co dało łączną liczbę nie mniejszą niż 358 zmarłych pochowanych na cmentarzu w Sedrankach.
Wśród analizowanych pochówków tego cmentarzyska, najliczniejszą grupę stanowią pochówki dzieci, w tym dzieci najmłodszych. Ekspertyza antropologiczna wyróżniła zarówno szkielety noworodków jak i kilkumiesięcznych niemowląt oraz dzieci starszych (165 osobników obojga płci zmarłych w wieku: 0 mieś., 0-3 miesiące, 3 mieś., 3-6 mieś., 6 mieś., 6-8 miesięcy, 8-10 mieś., 10-12 mieś., 1 roku, 12-14 mieś., 12-18 miesięcy, 1-2 lata, 2 lata, 2,5 roku, 2-4 lata, 2-3 lata, 3-4 lata, 4 lata, 4-5 lat, 4-6 lat, 5 lat, 5-6 lat, 6 lat, 6-7 lat i 26
dzieci zmarłych w wieku 7-14 lat). Tylko w niewielkiej ilości odnotowano kości osobników młodocianych (23 zmarłych). W grupie wiekowej Adultus zarejestrowano 41 osobników, mniej więcej po połowie zarówno kobiet jak i mężczyzn. Wśród osobników zmarłych w wieku Maturus dominują pochówki męskie (41 osobników) nad żeńskimi (18 grobów). Natomiast zmarłych kobiet w wieku Senilils jest nieznacznie więcej od mężczyznami (odpowiednio 22 i 19 osobników). Dla czterech zmarłych nie ustalono wieku.


Analiza wyników
Analizując śmiertelność w poszczególnych kategoriach wieku, zwracając szczególną uwagę na śmiertelność dzieci najmłodszych wynoszącą dla badanego cmentarzyska 46%, widzimy, że mamy do czynienia z populacją żyjącą w trudnych i złych warunkach zarówno sanitarno-higienicznych jak i socjalno-bytowych. Analizując materiał kostny dzieci najmłodszych stwierdzono, że aż 92 maluchów zmarło w pierwszym roku życia (z grupy 165 dzieci jest to aż 55,8% badanych w wieku Infans I). Rozpoznano między innymi szkielety 19 noworodków zmarłych w 0 miesiącu życia oraz 16 szkieletów niemowląt, które nie przeżyło 3 miesiąca życia. W kolejnych przedziałach lat widzimy iż największa śmiertelność jest w niższych grupach wieku. W wieku 2 lat umiera 24 dzieci, 3 lat dożywa tylko 15 dzieci, 4 lat - 16 dzieci, 5 lat - 8 dzieci a 6 lat dożywa 10 dzieci. Tylko 26 szkieletów przypisano dzieciom starszym, zmarłym w wieku Infans II .
Zarejestrowana bardzo duża śmiertelność dzieci (Infans I + Infans II), ponad 53,3 % wszystkich analizowanych, jest typowym zjawiskiem nadumieralności najmłodszych w czasach wieku XIX.
Wśród dorosłych zmarłych, pochowanych na analizowanym cmentarzysku najwięcej jest pochówków osobników dojrzałych, zmarłych w wieku Maturus. W wieku dorosłym Adultus i starczym Senilis umiera po tyle samo osobników.
Ocenę stanu zdrowia zmarłych pochowanych na cmentarzu w Sedrankach w pewnym przybliżeniu można określić na podstawie zmian jakie powstają na kośćcu za życia osobnika. Choroby czy zmiany spowodowane przeciążeniem oraz częstość ich występowania pozwalają określić warunki społeczno-gospodarcze panujące w czasie gdy cmentarz był użytkowany. Wśród analizowanych 358 szczątków zmarłych, zmiany chorobowe stwierdzono prawie u
80% badanych.
Poddany analizie dziecięcy materiał kostny był słabo i miernie zachowany. Zaobserwowano wiele zmian wynikających z chorób i zaburzeń metabolicznych wywoływanych przez niedobór pierwiastków i witamin w organizmie. U większości małych dzieci stwierdzono porowatości oczodołów (łac. cribra orbitalia). Są to zmiany przerostowe w sklepieniu oczodołu widoczne w postaci przerostu struktur gąbczastych, które są wynikiem stresu wywoływanego okresowymi brakami w prawidłowym żywieniu i przebytych chorób w dzieciństwie. Inny przykład choroby, także zaliczanej do grupy chorób metabolicznych i mającej wspólną genezę w niedoborze żywności, został stwierdzony u dzieci z uzębieniem zarówno mlecznym jak i stałym (również u osobników dorosłych zostało to zarejestrowane). Były to widoczne zmiany w budowie szkliwa zębów siecznych (tzw. hypoplazja szkliwa) spowodowana niedożywieniem w trakcie jego formowania.
Obie zmiany występują zawsze wśród ubogiej ludności żyjącej w złych warunkach higienicznych. Powoduje to dalsze skutki w postaci innych chorób, w szczególności wieku dziecięcego takich jak: różyczka, odra, ospa wietrzna lub świnka, lub choroby układu oddechowego: zapalenie płuc i oskrzeli, które zaliczają się do najczęstszych przyczyn zachorowań i śmiertelności dzieci w XIX wieku.
Najliczniej i najczęściej obserwowane zmiany w analizowanym kostnym materiale dziecięcym zarejestrowano na kościach długich kończyn (najczęściej udowych i piszczelowych ale również ramieniowych). Zaobserwowano iż trzony tych kości były powiększone, porowate i znacznie bocznie (lub przednio) wygięte. Ponadto odnotowano duże zmiany przynasadowe kości długich o zaburzonym układzie płytek wzrostowym. Taki stan spowodowany był przez przebytą krzywicę, która jest odpowiedzią organizmu na niedobory witaminy D. Jej brak powoduje zakłócenia w materii wapienno-fosforowej a co za tym idzie -zaburzenia w budowie kośćca podczas rozwoju, w tym jego zmiękczenie i deformację (szczególnie kończyn). Krzywica występuje w okresie pierwszych czterech lat życia i choć śmiertelność w tej chorobie jest niewielka to jej następstwa są długotrwałe i nieodwracalne. Choroba ta masowo w Europie pojawiła się na początku XVII stulecia a XIX wieku, zwłaszcza w centrach przemysłowych Europy, krzywica przybrała charakter epidemiczny.

Analizując materiał kostny osobników dorosłych stosunkowo najczęściej obserwuje się schorzenia narządu żucia. Ich ustalenie i zdiagnozowane ma duże znaczenie dla dokładniejszego poznania stanu zdrowia oraz warunków bytowych. W materiale kostnym z cmentarza w Sedrankach zarejestrowane zostały głównie przykłady zmian typowych dla wieku dojrzałego i wieku starczego. Były to między innymi rozległe zmiany zapalne w przyzębiu, paradontoza, kamień nazębny, przypadki infekcji w postaci ropni oraz częste przykłady próchnicy zębów (częsta zarówno u kobiet jak i mężczyzn). Zarejestrowano także typową dla wieku starczego obliterację (zarastanie) zębodołów, związaną z utratą zębów z wielorakich powodów. U badanych stwierdzono przyżyciową utratę zęba, która mogła być indukowana próchnicą, ropniem lub starciem korony. Ukazuje to określone nawyki żywieniowe i warunki życia w jakich żyli w XVIII/XIX wieku pochowani na badanym cmentarzysku.
Na kośćcu badanych osobników zdiagnozowano przykłady licznych schorzeń infekcyjnych (zmian zapalnych). Zmiany te, spotykane często w materiale wykopaliskowym, należą do chorób wywołanych przez różne drobnoustroje. Na przykład zapalenie kości lub zapalenie płuc mogą spowodować zarówno bakterie jak i wirusy, pasożyty czy pierwotniaki. Do zakażenia może dojść drogą krwi z istniejącego w organizmie ogniska ropnego (np. ropne zapalenie migdałków) lub/i drogą bezpośredniego zakażenia mikroorganizmami uszkodzonej powłoki ciała (skóry) lub głębokiej rany (np. przy otwartym złamaniu). U zmarłych pochowanych w Sedrankach stwierdzono przykłady przewlekłych, ropnych stanów zapalnych kości połączonych z zniekształceniem trzonów i nasad, ich rozdęciem i silnym pogrubieniem. Odnotowano m. in. przykład gruźlicy, której specyfiką jest destrukcja tkanki kostnej, garb pogruźliczy oraz zniszczone stawy (np. rozległe zniekształcenie i zrzeszotnienie kości tworzących staw). Gruźlica kości jest chorobą zakaźną, bakteryjną, wywoływaną przez pałeczki gruźlicy (w XIX wieku stuleciu gruźlica objęła swym zasięgiem całą Europę, rozprzestrzeniając się wśród najuboższych warstw społeczeństwa). W szkielecie badanego osobnika zainfekowanego ta chorobą (kobieta w wieku Senilis) zaatakowane zostały przede wszystkim stawy i kręgosłup, ale również zainfekowane zostało sklepienie czaszki. Oprócz wspomnianych schorzeń w badanym materiale wystąpiły liczne przykłady choroby reumatycznej. Zarejestrowano m. in. przypadki artrozy, czyli zwyrodnienia chrząstek stawowych bioder, kolan, barków, kręgosłupa.
W analizowanym materiale odnotowano trzy przykłady zmian nowotworowych. Nowotwory powstają w wyniku niekontrolowanego rozrostu tkanek, i możemy je podzielić na guzy złośliwe i łagodne. Tylko w jednym przypadku - szkliwiaka żuchwy możemy mówić o nowotworze złośliwym. Pozostałe dwa to kostniaki, czaszki i kości ramieniowej, które można uznać za łagodne.
U wielu osobników dojrzałych i wszystkich zmarłych w wieku starczym stwierdzono silne zrzeszotnienie kości, tzw. osteoporozę. U jednej z kobiet w wieku Senilis stwierdzono liczne złamania kości i ich unieruchomienie po urazie w stawie łokciowym kości obu kończyn górnych i w stawie kolanowym kończyny dolnej prawej oraz dolnych odcinków kręgosłupa które zrosły się tworząc blok kostny z kością krzyżową. Za życia osoba ta na pewno musiała wiele wycierpieć mając unieruchomione kończyny w stawach i zrośnięty odcinek krzyżowy kręgosłupa.
W badanym materiale stwierdzono liczne przykłady zmian degeneracyjnych jak i zmian przeciążeniowych kośćca powstałych w wyniku postępujących, głównie z wiekiem, chorób. Choroby te były wynikiem przewlekłego procesu toczącego się w chrząstce kości i pozostałych elementów stawu. Między innymi u jednego z dzieci najmłodszych (wiek 6 lat) stwierdzono wyraźne zmiany w postaci bloków kostnych w odcinku szyjnym. Również u osobników dorosłych i starszych, wystąpiły bloki kostne odcinka piersiowego i lędźwiowego.
Najliczniejszą grupą zmian były zniekształcenia w postaci wyrośli, pogrubionych brzegów, spłaszczeń i porowatości powierzchni stawowych w większości stawów kręgosłupa. Przyczyny takiego stanu mogły być różnorodne: przeciążenie chrząstki, mechaniczne zaciśnięcie naczyń, zatory, wady rozwojowe, urazy i mikrourazy.
Na badanym materiale urazy stanowią jedną z częstszych zmian chorobowych stwierdzonych na kościach. Wystąpiły całkowite złamania, przemieszczenia lub zwichnięcia oraz zniekształcenie zarysu lub kształtu kości. Zarejestrowano rany cięte zadane ostrym narzędziem i rany tłuczone, zadane np. obuchem. Zaobserwowano dwa przykłady złamania obu kości przedramion, po tzw. „ciosach parowanych".
Obraz zmian pourazowych w stawach jest w materiale wykopaliskowym bardzo zróżnicowany, gdyż przyczyny ich powstania są wielorakie. Łatwe do rozpoznania są niepowikłane i zagojone ślady po urazach. Trudniej analizować urazy nieprawidłowo zrośnięte, z wtórną infekcją, gdzie dopiero analiza radiologiczna pozwala ustalić przyczyny urazu. Pozwala to wykluczyć pierwotne zmiany degeneracyjne czy rozwojowe. Złamaniom otwartym najczęściej towarzyszył rozległy proces zapalny, co w dalszej kolejności prowadziło do całkowitego zesztywnienia stawów. Takie zmiany również zarejestrowano w badanym materiale.
Mniej manifestowały się powstałe w wyniku silnego wysiłku (pracy) skostnienia przyczepów mięśniowych i więzadeł. Najbardziej liczne zmiany zwyrodnieniowe występujące w obrębie kręgosłupa i głównych stawów, stwierdzono u mężczyzn (mniej u kobiet) w wieku starszym i były one związane z zaawansowanym wiekiem. Zarejestrowano przykłady zmian wywołanych nadmiernym obciążeniem, wynikającym z zawodu lub z pozycji ciała lub kończyn. Najczęściej obserwowano przesunięcia powierzchni stawowej mostkowej obojczyków na ich przednią powierzchnię (powoduje je częsta pozycja kończyn górnych w nawracaniu, z jednoczesnym przywiedzeniem). U kilku mężczyzn zaobserwowano zmiany wśród kości prawego stawu barkowego co było niewątpliwie związane z większym obciążeniem prawego barku i całej prawej kończyny powodowanego określoną aktywnością fizyczno-ruchową. Takie zmiany (przywodzenia i rotacji) zaobserwowano u pięciu mężczyzn. U sześciu mężczyzn stwierdzono poszerzenie powierzchni stawowej głowy kości udowej oraz skostnienia więzadeł lub przyczepów grup mięśniowych. Byli to mężczyźni w różnym wieku a zmiana była wynikiem częstej pozycji zgięcia i odwodzenia np. w czasie jazdy konnej. U jednego mężczyzn (wiek >55 lat) stwierdzono poszerzenie powierzchni stawowej głowy kości udowej na przedni - tylną powierzchnię szyjki. Jest to zmiana będąca wynikiem częstej pozycji zginania i prostowania nogi np. w czasie marszu. U innego (wiek 45 lat) stwierdzono zwyrodnienia związane z długotrwałą pozycją kuczną.
Poddany ekspertyzom i opracowaniu, ludzki materiał kostny z cmentarzyska nowożytnego Sedranki 14, jest niezwykle cennym materiałem do badań naukowych, do poznania obrzędowości sepulkralnej i scharakteryzowania grupy zamieszkującej w czaszach historycznych a użytkującej analizowane cmentarzysko.

Dziękuję Hubertowi Augustyniakowi z Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej mgr Alina Jaszewska za udostępnienie opracowania. Zamieszczona mapka przedstawia środkową część cmentarza.

Poniżej dwie fotografie cmantarza z 2010 r. (początek prac archeologicznych) i 2011 r. prace ziemne przy budowie obwodnicy, na terenie bylego cmentarza.

 

 

 

 

Czy na cmentarzu są groby żołnierzy Napoleona?

Archeolog Hubert Augustyniak, który prowadził wykopaliska informauje, że zakończono badania antropologiczne. Wyniki badań szkieletów nie potwierdzają informacji z literatury historycznej o istniejących w tym miejscu grobach żołnierzy francuskich, zmarłych w czasie odwrotu armii napoleońskiej z Rosji w 1813 r.
"U sześciu mężczyzn stwierdzono poszerzenie powierzchni stawowej głowy kości udowej oraz skostnienia więzadeł lub przyczepów grup mięśniowych. Byli to mężczyźni w różnym wieku a zmiana była wynikiem częstej pozycji zgięcia i odwodzenia np. w czasie jazdy konnej. U jednego mężczyzn (wiek >55 lat) stwierdzono poszerzenie powierzchni stawowej głowy kości udowej na przedni - tylną powierzchnię szyjki. Jest to zmiana będąca wynikiem częstej pozycji zginania i prostowania nogi np. w czasie marszu. U innego (wiek 45 lat) stwierdzono zwyrodnienia związane z długotrwałą pozycją kuczną." Pamiętajmy jednak, że w tamtych czasach jazda konna była powszechnym sposobem przemieszczania się. Innych danych na ten temat nie znaleziono - mówi Hubert Augustyniak.

 

Przeniesienie szczątków na dawny cmentarz ewangelicki w Olecku 31 maja 2014 r.

31 maja 2014 r. szczątki zostały złożone w zbiorowej kwaterze na cmentarzu ewangelickim w Olecku.

18 października 2014 r. płyta Abrahama Hillmanna została położona na zbiorowej kwaterze.

Tablica informacyjna ustawiona przez Urząd Miejski w Olecku.

10 kwietnia 2016 roku nad zbiorowym grobem mieszkańców wsi Sedranki stanął krzyż.

 

Hier dicht an deiner ersten Gattin Seite.
Ruh sanft, o Theurer, dein Gebein.
Und ich, im ehelichen Gluk mit dir die Zweite.
Schreib trostlos nun auf diesen Grabenstein.
Der Edle, allgemein betrauert, ach entwich.
Zu fruh fur seine Kinder, seine Freund und mich.

W tłumaczeniu na język polski może to oznaczać:

Tutaj u boku Twojej pierwszej żony.
Niech spoczywają błogo, Drogi Twoje szczątki.
A ja, w małżeńskim szczęściu z Tobą druga.
Niepocieszona piszę na tym nagrobku.
Ach opuścił, szlachetny pozostawiając tak wielu w żałobie.
Zbyt wcześnie swoje dzieci, swych przyjaciół i mnie.

...............................................................................................

Fotografie i tekst: Józef Kunicki

Bibliografia do artykułu:
1. Dzieje Olecka 1560-2010, Olecko, Urząd Miejski, 2010.
2. Die Geschichte des Kreises Treuburg, Christian Grigat, Treuburg 1938.
3. Olecko. Czasy, ludzie, zdarzenia, Ryszard Demby, 2000.
4. Treuburg. Ein Grenzkreis in Ostpreussen, red. Klaus Krech. Kommisions-Verlag G. Rautenberg, 1990
5. Treuburger Heimatbrief, Nr. 40., Kreisgemeinschaft Treuburg e.V. Köln. 2000.