• www.olecko.info

  • www.olecko.info

  • www.olecko.info

  • www.olecko.info

  • www.olecko.info

www.olecko.info

Olecko - historia, geografia, mapy, artykuły, dokumenty ...

Rejonizacja geobotaniczna.
Cała niemal Polska należy do prowincji środkowoeuropejskiej świata roślinnego. Z prowincji tej wyodrębniono — ze względu na jego specyfikę — dział północny, zamknięty od zachodu południkiem 21°, a na południowym wschodzie sięgający nieco poza 53 równoleżnik.
Dział północny składa się z czterech krain: mazursko-kurpiowskiej, suwalsko-augustowskiej, biebrzańskiej oraz białowiesko-knyszyńskiej. Pierwsza z nich dzieli się na dwa różne okręgi: morenowo-jeziorny Pojezierza Mazurskiego (tu leży powiat olecki) oraz — na południe od niego — Kurpiowsko-Piski, sandrowy.
Historia. Kopalna roślinność przedlodowcowa ma charakter subtropikalny. Jest ona zupełnie różna od okazów flory polskiej spotykanych obecnie. Pozwala to przyjąć twierdzenie, że skład botaniczny flory związany jest nierozerwalnie z typem panującego aktualnie klimatu — licznych na to dowodów dostarcza paleobotanika.
ImageStopniowe ochładzanie się klimatu w starszym trzeciorzędzie powodowało cofanie się bogatej flory o umiarkowanych wymaganiach cieplnych w bardziej południowe obszary Europy środkowej. Flora miejscowa ubożała, przyjmując postać bezleśnej tundry z nielicznymi okazami dębiku ośmiopłatkowego (Dryas octopetala), brzozy karłowatej (Betulana-na) oraz wierzby polarnej (Salix polaris).
Ocieplenie klimatu, notowane w okresie 10 000—8800 lat p.n.e., przyniosło rozwój tundry parkowej z sosną i brzozą występującymi w luźnej formie. Oscylacja czoła lodowca powodowała to nawrót tundry i wycofywanie się drzew, to ponowne rozprzestrzenianie się lasów oraz innych bardziej wymagających zbiorowisk roślinnych.
Początek przemian polodowcowych (około 8000 lat p.n.e.) to okres preborealny, w którym wolne przestrzenie wśród przetrwałych gatunków (brzozy, sosny i wierzby) zaczyna wypełniać wiąz, olsza, lipa i leszczyna.
Dalsze ocieplanie klimatu (7000—4000 lat p.n.e.) to okres borealny, charakteryzujący się panowaniem borów sosnowych z leszczyną i brzozą, wśród których pojawia się czasem dąb. Twarzy to w efekcie lasy mieszane, a później lasy liściaste mieszane. Od północnego wschodu wkracza świerk pospolity, który wypiera sosnę, a na nizinach rozprzestrzenia się higrofilna olszyna.
Na okres 4000—2500 lat p.n.e. przypada tak zwane polodowcowe optimum termiczne; fakt ten doprowadza do zapanowania lasów liściastych mieszanych z dominacją. Mapy i wiązu, które z kolej, ustępują dębom. Zanik brył martwego lodu, uformowanie się licznych jezior oraz podniesienie poziomu wód gruntowych sprzyja panowaniu na siedliskach wilgotnych olszy czarnej i jesiona  wyniosłego, tworzących wilgotne lasy olszowe i łęgi.
Gromadzenie się wód powierzchniowych i następujące w ślad za tym ochłodzenie oraz zawilgocenie klimatu (2000—500 lat p.n.e.) powoduje wyraźny zanik drzew ciepłolubnych. W okresie tym, noszącym nazwę subborealnego, rola lasu liściastego mieszanego ogranicza się, lipę d wiąz zastępują dąb, grab, a miejscami sosna. W końcowej fazie tego okresu ustala się — utrzymująca się do dziś — równowaga pomiędzy bukiem a świerkiem.
W początkach okresu lasu współczesnego (po roku 500 p.n.e.) strefę moren czołowych porastały lasy liściaste mieszane, głównie dębowo-grabowe z domieszką lipy drobnolistnej i klonu zwyczajnego, a na wschodzie — lasy z udziałem świerka, pokrywające łącznie około 80% powierzchni, z wyjątkiem jezior i bagien.
Wraz z lasami zmieniała się — pozostająca pod silnym wpływem klimatu — roślinność błotna a torfowiskowa, a wahania poziomu wód gruntowych (z wyraźną tendencją wznoszącą) wytworzyły w postglacjale stosunkowo liczne torfowiska.
ImageWprowadzenie uprawy zbóż (około 3000 lat p.n.e.) i dalszy rozwój rolnictwa zmusiły do karczunku lasów — początkowo na ograniczoną skalę — który przybrał w XIV wieku (rozwój wtórnej kolonizacji Prus) szersze rozmiary. Znaczenie silniejszym motywem były potrzeby budowlane i militarne oraz gospodarcze, nic więc dziwnego, że udział powierzchni leśnej Pojezierza Mazurskiego zmalał z około 80% (XIII w.) do około 20% bezpośrednio po drugiej wojnie światowej. Jeszcze do XVIII wieku w Puszczy Boreckiej utrzymywały się rozległe lasy dębowe, trzebione później bez umiaru z uwagi na dużą wartość użytkową dębu. Ustępowała również lipa drobnolistna, spotykana dziś już wyjątkowo w większych skupieniach (m.in. w Puszczy Boreckiej).
Naturalnym konkurentem wymienionych gatunków był świerk, od 1740 roku sadzony z myślą o zapewnieniu surowca dla przemysłu papierniczego. Zbyt wąsko pojęty interes spowodował radykalną zmianę składu gatunkowego drzewostanów, w wyniku czego rozszerzyła się niepokojąco (zagrożenie insektologiczne) powierzchnia lasów iglastych, osiągając aż 80% powierzchni leśnej.
Również nieprzemyślana, nadmierna eksploatacja torfowisk naruszyła równowagę warunków wodnych siedliska.
Oddziaływanie człowieka na środowisko spowodowało zniknięcie z krajobrazu mazurskiego zespołów torfowiskowych bagienno-błotnych i łęgowych. Zaginął w ten sposób sit torfowy (Juncus stygius) i turzyca patagońska (Carex magellanica), a wierzba lapońska (Salix lapponum) i borówkolistna (S. myrtilloides) stały się rzadkością. Przed zupełną zagładą cisa (Taxus baccata L.) ma ustrzec objęcie go ochroną gatunkową.
Współczesną szatę roślinną powiatu oleckiego tworzą gatunki przechodnie (rozpowszechnione na całymi obszarze niżowym) oraz graniczne, osiągające tu granicę naturalnego zasięgu. Otwarty charakter tej części ziemi, brak maturalnych granic sprzyjają przewadze gatunków pierwszej grupy, osiągających 80% liczebności całej flory.
Gatunki przechodnie są ze swej natury bardzo pospolite. Przykładem jest między innymi olsza czarna, sosna zwyczajna, przylaszczka pospolita, zawilec gajowy, trzcina pospolita, pałka szerokolistna, pałka wąskolistna.
Wśród mniej licznych gatunków granicznych dominują zdecydowanie te, które wygasają w miarę posuwania się z zachodzi na wschód. Dotyczy o miedzy innymi takich gatunków środkowoeuropejskich i atlantyckich, jak: buk zwyczajny, klon jawor, jarząb breakinia (Sorbus torminalis), wąkrota zwyczajna (Hydrocotyle vulgaris), dąb bezszypułkowy. Stosunkowo rzadko występują tu też reprezentanci flory północnej: świerk pospolity, wierzba lapońska, turzyca życicowa, przytulia trójdzielna.
Omawiany powiat należy do obszarów o dużym bogactwie gatunków których liczebność przekracza tu 160, podczas gdy na zachód od linii Wielkich Jezior Mazurskich oraz ma południe od Jeziora Nidzkiego i Kanału Augustowskiego waha się w przedziale 150—160, na południe .od Iławy spada nawet poniżej 140.

Charakterystyka florystyczna siedlisk i ich rozmieszczenie. Lasy powiatu oleckiego — podobnie jak w Imagecałym okręgu Pojezierza Mazurskiego — charakteryzują się obfitością świerka, który wypiera inne drzewa. Dominacja świerka uwidacznia się również w tym, że wchodzi cm kępowo lub w zwartej formie nawet na torfowiska.
Obok barów świerkowych i sosnowych do ważniejszych składników las należy grab oraz lipa drobnolistna.
Największym kompleksem leśnym jest tu Puszcza Borecka, której wschodnia część o powierzchni 7,3 tysiąca ha (24,3% całego obszaru) leży w granicach powiatu oleckiego i administrowana jest przez nadleśnictwo w Czerwonym Dworze.  Panującym w Puszczy typem siedliskowym jest las mieszany, zapełniający około 35 % jej powierzchni. Lasy liściaste zajmują 19%, bory mieszane — 16% i olsy — 18%. Dominujące drzewostany świerkowe występują przeważanie w postaci świerczyn.
Spośród innych skupisk leśnych wymienić trzeba: pasmo na wschód od Łaźnej Strugi (od miejscowości Barki po jezioro Łaśmiady), przy drodze Olecko—Cimochy (na zachód od miejscowości Sobole i Dorsze), w pobliżu miejscowości Dunajki, Doliwy, Rosochackie, Zatyki oraz na północ od Jeziora Oleckie Wielkie — po obu stronach nurtu Legi.
Torfowiska powstały z zarośniętych wód stojących (torfowiska hydrogenne) albo przez podniesienie się poziomu wody gruntowej; mogą się również tworzyć przy źródłach — jeśli nie  ma swobodnego odpływu wody.

Do najcharakterystyczniejszych obszarów bagiennych związanych z dawnymi jeziorami należą: Niedźwiedzie Bagno, Pełczaczek, Puchówki, Rdzawe Jezioro, Wilkaskie Bagno, Zawadzkie Bagno oraz Zwierzyniec. Powstają tu torfowiska niskie, porosłe skrzypem bagiennym, turzycą sztywną i trzcinnikiem prostym (Calamagrostis neglecta) ze zbiorowiskami mchów i turzyc. Wśród nich występują typowe gatunki borealne i subarktyczne: skalinica torfowiskowa, wełnianeczka alpejska (Trichophorum alpinum), turzyca torfowa, turzyc strunowa, trzcinnik prosty, gwiazdnica grubolistna, sit torfowy oraz mchy — Calliergon stramineum, Cinclidium stygium, Catoscopium nigritum i Helodium lanatum. Po zakończeniu procesu zarastania zagłębienia wypełnionego wodą torfowisko niskie zamienia się samorzutnie w olszynę, choć może stać się, przy ingerencji człowieka, łąką.
Torfowiska przejściowe ewoluują w kierunku torfowiskowych lasów sosnowych i brzozowych, porastając przez ten czas krzewami z rodzaju wierzby. Ciekawą osobliwością są torfowiska parosłe świerczyną (Sphag no-Piceetum) z borówkami i mchami w poszyciu. Stanowiska tego typu spotyka się na przykład w Puszczy Boreckiej oraz nad Jeziorem Dobskim.
Torfowiska źródliskowe występują jako zboczowe mszarniki z dominującą mchów brunatnych, którym towarzyszą: skrzyp błotny, turzyca błotna i bobrek trójlistkowy oraz — sporadycznie — krzewy: brzoza niska, brzoza omszona i -wierzba rokita.
Łąki są tu — tak jak wszędzie na terenach, gdzie naturalną szatę roślinną stanowią lasy— wytworem kultury ludzkiej. Wśród porastających je gatunków dominują zdecydowanie: wyczyniec łąkowy i barszcz syberyjski. Powyżej strefy zalewowej leżą łąki suche (tu rzadko występujące), będące formą przejściową do roślinności tak zwanych wzgórz pontyjskich. Rosną na nich: pięciornik piaskowy (Potentilla arenaria), fiołek skalny, bylica błotna. Łąki wilgotne cechują się natomiast między innymi dużym zróżnicowaniem florystycznym, a położone są one na rozległych przestrzeniach zarośniętych niegdyś jezior. Przykładem są tu łąki: Bialskie, Boreckie, Giskie i Mrożno, Mechacz, Orzechowo oraz Pleweckie.
ImageDo łąk położonych wyżej należą: Grądy, Kuchnie, Łęgowskie, Moręgówka, Płociczeńskie i Sedraneckie
Jeziora ze względu na zawartość w wodzie soli mineralnych oraz stopień nasycenia tlenem podzielić można na cztery typy limnolologiczne: oligotroficzne, mezotroficzne, eutroficzne oraz dystroficzne. Odmienne typy zbiorników wodnych o zróżnicowanych warunkach środowiskowych różnią się stopniem jakościowego i ilościowego rozwoju glonów i roślinności naczyniowej. Najobfitszą florę wodną wykazują jeziora eutroficzne i mezotroficzne. Z grupy jezior o powierzchni przekraczającej 50 ha najbujniejszą roślinność wynurzoną mają: Łaźno, Szwałk Wielki, Mul oraz Zajdy, najuboższą — Dobskie, Dworackie, Oleckie Małe i Szwałk Mały. Roślinność podwodna najobficiej porasta jeziora: Dworackie, Czarne, Sedraneckie i Zajdy, jest uboga w jeziorach: Łaźno, Szwałk Wielki i Mały.
Przy brzegach jezior, wraz z narastającą głębokością, rozwijają się następujące ugrupowania roślinne:
amfifity — ziemnowodne gatunki żyjące na przejściu pomiędzy wodą a lądem. Należą do nich mchy oraz takie rośliny kwiatowe, jak rdest ziemnowodny, babka wodna, mietlica biała, ponikło igłowate, niezapominajka .błotna, szalej jadowity i  inne; helofity — rośliny zakorzenione w dnie z pędami wznoszącymi się (nad wodą. Wyróżnia się wśród nich dwie podgrupy: szuwary i oczerety. Szuwary, to rośliny występujące w płytkiej wodzie, na terenach zabagnionych i przejściowo znajdujących się pod wodą. Licznie reprezentowane są tu mchy, dominują jednak turzyce (t. sztywna, t. zaostrzona, t. nitkowata, t. dzióbkowata i in.) oraz tojeść bukietowa, tarczyca pospolita, starzec bagienny i inne. Oczerety grupują rośliny rozwijające się na pły ciznach przybrzeżnych a śródjeziornych: trzcina pospolita, oczeret jeziorny, pałka szeroko- i wąskolistna, jeżogłówka gałęzista, szczaw lancetowaty, tatarak zwyczajny, manna mielec, mozga trzcinowata i inne;
nimfeidy — rośliny zakorzenione w dnie i wytwarzające liście pływające na powierzchni wody. Należą tu: grzybień biały, grążel żółty, rdestnica pływająca i inne;
elodeidy — rosimy całkowicie zanurzone, których łodygi mogą wznosić się od dna aż do powierzchni wody, a kwiaty wystawać ponad wodę. Przykładem takich roślin jest moczarka kanadyjska, rogatek sztywny, wywłócznik kłosowy, większość przedstawicieli rodzaju rdestnic, a w szczególności rdestnica przeszyta, rdestnica grzebieniasta, rdestnica połyskująca i inne oraz duże ramienice (z rodzajów Chora, Nitell i Nitellopris);
isoetidy — rośliny rozwijające się przy samym dnie, które nigdy nie dorastają do powierzchni wody. Należą tu głównie niskie ramienice (jak Chara aspera, Chara contraria, Nitella mucronata), różne gatunki jezierzy (Najas), a w jeziorach oligotroficznych — Isoetes lacustris,
Wyróżnia się ponadto rośliny wolnopływające w wodzie oraz rozwijające się na powierzchni osadów dennych, zaliczane do pleustonu — wątrobowiec, żabiściek pływający oraz rozmaite gatunki rys (Lemna) i — reprezentujące herpon — glony pełzające na powierzchni mułu dennego: sinice, okrzemki i niektóre zielenice.

Olecko - z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn 1974.