Podział fizycznograficzny Polski północno-wschodniej według Jerzego Kondrackiego z 2002 r. z uwzględnieniem propozycji zmian Andrzeja Richlinga, Jerzego Solona z 2018 r.
Na przełomie XIX i XX wieku polscy geografowie Stanisław Lencewicz, Wincenty Pol, Antoni Rehman, Stanisław Staszic i Wacław Nałkowski, pierwszy raz zwracali uwagę na pasowy układ rzeźby i zróżnicowanie regionalne obszaru Polski. Każdy z naukowców miał własną koncepcję podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne.
Regionalizacja fizycznogeograficzna została wprowadzona na grunt geografii polskiej przez Jerzego Kondrackiego, przełomie lat 50. i 60. XX w.
Następnie w latach 60. i 70 rozwinęły sie intensywne badania naukowe i opublikowano wiele prac na ten temat (Marsz 1967, 1974; Kondracki 1976; Richling 1976, 1994).
W 2018 r. grupa 26 naukowców z 14 uczelni i instytucji naukowych (m.in. Jerzy Solon, Andrzej Richling, Wiesław Ziaja) zaproponowała zmodyfikowaną wersję podziału Polski na regiony fizycznogeograficzne. Nowy podział jest modyfikacją podziału J. Kondrackiego i A. Richlinga.
842 Podprowincja: Pojezierza Wschodniobałtyckie (Ostbaltische Küstenländer)
842.7 Makroregion: Pojezierze Litewskie (Litauische Seenplatte)
842.71 Mezoregion: Puszcza Romincka (Rominter Urwald [Rominter Heide])
Mikroregion: 842.71.01 Obniżenie Gołdapskie
Mikroregion: 842.71.02 Lasy Rominckie
Mikroregion: 842.71.03 Obniżenie Błędzianki
842.72 Mezoregion: Pojezierze Zachodniosuwalskie (Westliche Suwalki-Seenplatte)
Mikroregion: 842.72.01 Wyniesienie Oleckie
Mikroregion: 842.72.02 Garb Przerośli
Mikroregion: 842.72.03 Pagórki Przebrodzkie
842.73 Pojezierze Wschodniosuwalskie (Östliche Suwalki-Seenplatte)
Mikroregion: 842.73.01 Garb Wiżajn
Mikroregion: 842.73.02 Obniżenie Szeszupy
Mikroregion: 842.73.03 Wzgórza Jeleniewskie
Mikroregion: 842.73.04 Pojezierze Wigierskie
Mikroregion: 842.73.05 Pagórki Sejnenskie
842.74 Mezoregion Równina Augustowska (Augustów-Ebene)
Mikroregion: 842.74.01 Obniżenie Suwalskie
Mikroregion: 842.74.02 Obniżenie Rospudy
Mikroregion: 842.74.03 Równina Frąckowska
Mikroregion: 842.74.04 Równina Studzieniczna
Mikroregion: 842.74.05 Równina Mikaszewska
842.8 Makroregion: Pojezierze Mazurskie (Masurische Seenplatte)
842.84 Kraina Węgorapy (Angerburger Gebiet)
842.85 Mezoregion: Wzgórza Szeskie (Garb Szeski) (Seesker Kuppen [Seesker Höhe])
842.86 Mezoregion: Pojezierze Ełckie (Lycker Seenplatte)
Mikroregion: 842.867 Wzgórza Piłackie
Mikroregion: 842.866 Puszcza Borecka
Mikroregion: 842.865 Pojezierze Łaśmiadzkie (Pojezierze Ełckie Właściwe)
Mikroregion: 842.864 Wyniesienie Bargłowsko-Milewskie
Mikroregion: 842.863 Obniżenie Selmęckie (Pojezierze Rajgrodzkie)
Mikroregion: 842.862 Wzgórza Dybowsko-Wiśniowskie
Mikroregion: 842.861 Wysoczyzna Białej Piskiej
Andrzej Richling A., Solon J., Mikroregiony fizyczno geograficzne makroregionu Pojezierze Litewskie, w: Studia Nad Regionalizacją Fizycznogeograficzną Polski pod redakcją Mariusza Kistowskiego, Urszuli Mygi-Piątek, Jerzego Solona, Instytut Geografii I Przestrzennego Zagospodarowania Im. Stanisława Leszczyckicgo, Polska Akademia Nauk, Warszawa 2018. s.238.
Pojezierze Litewskie (842.7)
Pojezierze Litewskie jest członem Pojezierzy Wschodniobałtyckich, obejmującym, podobnie jak Pojezierze Mazurskie, formy polodowcowe trzech głównych faz ostatniego zlodowacenia (leszczyńskiej, poznańskiej i pomorskiej). Większa część tego makroregionu znajduje się na terytorium Republiki Litewskiej. Moreny czołowe fazy poznańskiej i pomorskiej układają się łukami po obu stronach przełomu Niemna, natomiast zasięg fazy leszczyńskiej jest maskowany przez młodsze sandry i sygnalizuje go występowanie wytopiskowych jezior (na wschód od Grodna). Prawie całe Pojezierze Litewskie (z wyjątkiem Pojezierza Zachodniosuwalskiego) należy do dorzecza Niemna. Klimat tego regionu ma wyraźne cechy kontynentalne. Część położona w granicach Polski wyróżnia się najniższymi (poza górami) temperaturami. W Suwałkach średnia wieloletnia temperatura najzimniejszego miesiąca (lutego) wynosi -5,6°C (w Sejnach -5,9°C), średnia lipca 17,3°C, średnia roku 6,1°C (w Sejnach 6,9°C), roczna amplituda średnich temperatur miesięcznych 22,9°C. Zima pojawia się w Suwałkach już w końcu listopada i trwa 119 dni, tj. prawie 4 miesiące, pokrywa śnieżna zalega 101 dni. Średnia suma opadów rocznych wynosi 576 mm. Charakterystyczna jest duża liczba dni pochmurnych: w Suwałkach 169 dni w roku. Lasy są typu subborealnego, ale większe powierzchnie zajmują tylko w południowej części regionu na sandrach: Puszcza Augustowska na zachód od doliny Niemna, Puszcza Rudnicka w dorzeczu prawego dopływu Niemna - Mereczanki.
Zachodnia część Pojezierza Litewskiego bywa nazywana Pojezierzem Suwalsko- Augustowskim i podzielono ją na 4 mezoregiony. Są to: Puszcza Romincka (842.71) na pograniczu należącego do Rosji obwodu kaliningradzkiego, Pojezierze Zachodniosuwalskie (842.72) na zachód od doliny Czarnej Hańczy, Pojezierze Wschodniosuwalskie na wschód od tej doliny (842.73) po dolinę Niemna na Litwie, Równina Augustowska (842.74) na południe od Suwałk i jeziora Wigry. Polska część Pojezierza Litewskiego obejmuje około 3,5 tys. km2. Na terytorium Litwy i częściowo Białorusi wyróżnia się: Równinę Mereczanki-Kotry (842.75), prawie bezjeziorną Wysoczyznę Srodkowoniemeńską (842.76), Pojezierze Wileńskie (842.77), Wysoczyznę Zachodnioauksztocką (842.78) i Równinę Żejmiany-Wilii (842.79).
Piękna Góra na południe od Gołdapi
Na opisywanym obszarze obejmuje 2 mezoregiony: Puszczę Romincka (842.71), Pojezierze Zachodniosuwalskie (842.72),
Puszcza Romincka (842.71) zajmuje pagórkowaty teren morenowy w dorzeczu Pregoły. Nazwa puszczy pochodzi od rzeczki Rominty; na terenie należącym do Rosji nazwano ją „Krasnaja", natomiast w Polsce Błędzianką. Region rozciąga się między Gołdapią w Polsce a Jeziorem Wisztynieckim na pograniczu litewsko-rosyjskim (dawniej litewsko-pruskim). Polska część regionu zajmuje powierzchnię około 180 km2. Najwyższe wzgórza przekraczają wysokość 200 m n.p.m. Jezior jest mało. Największe jest Jezioro Gołdapskie (w granicach Polski 1,5 km2, głęb. 10,9 m). Prawie cały obszar po obu stronach granicy jest zalesiony, przy czym przeważają drzewostany sosnowo-świerkowe, ale siedliska leśne są zróżnicowane, oprócz różnego typu borów występują grądy i roślinność bagienna. W Puszczy Rominckiej jest 5 rezerwatów: „Czerwona Struga" (3,6 ha), „Dziki Kąt" (34,1 ha), „Boczki" (108,8 ha), „Mechacz Wielki" (146,7 ha) oraz „Struga Żytkiejmska (467,1 ha). Puszcza Romincka sąsiaduje na zachodzie z Krainą Węgorapy, na południu ze Wzgórzami Szeskimi i Pojezierzem Zachodniosuwalskim, na wschodzie z Pojezierzem Wschodniosuwalskim. Wzdłuż południowej granicy regionu prowadzi szosa z Gołdapi do Wiżajn. Po budowanej przed 1945 r. okrężnej wokół puszczy linii kolejowej zostały nasypy, wkopy i wysoki wiadukt w Stańczykach, podobny do rzymskich akweduktów. Na wschodnim krańcu regionu na granicy Pojezierza Wschodniosuwalskiego leży w otoczeniu lasów wieś Żytkiejmy, na południu Dubeninki, na zachodzie miasto Gołdap (14 tys. mieszk.) z tartakiem, drobnym przemysłem spożywczym i metalowym, ośrodek turystyczno-wypoczynkowy, mający połączenie kolejowe z Ełkiem (przez Olecko). A. Richling (1985) wyróżnił dwa mikroregiony: Nieckę Gołdapską (842.711) wokół Jeziora Gołdapskiego o powierzchni 22 km2 (w granicach Polski) oraz Lasy Rominckie (842.712) o nazwie synonimicznej z nazwą mezoregionu.
Obniżenie Gołdapskie (842.71.01) (26,14 km2 powierzchni w granicach Polski). Obniżenie o mało urozmaiconej powierzchni w poziomie około 160 m n.p.m. Podłoże w ponad 90% piaszczyste i żwirowe z udziałem torfów i deluwiów, zwłaszcza na południu w dolinie Gołdapy. Powierzchniowo dominują siedliska borów mieszanych i grądów. Stosunkowo duży udział mają również siedliska łęgów. Lasy zajmują łącznie ponad 60% powierzchni. Przeważają wśród nich drzewostany iglaste. Grunty orne wraz z łąkami i drobno-powierzchniowymi zaroślami zajmują około 20% . Obszary wodne zajmują około 7% terenu. W granicach jednostki występuje rynnowe Jezioro Gołdap o powierzchni 1,54 km2 w granicach Polski, głębokości 10,9 m i pojemności ponad 8 min m3. Główny dopływ jeziora stanowi niewielka rzeka Jarka. W pobliżu jej ujścia, z jeziora wypływa w kierunku południowo-zachodnim rzeka Gołdapa.
Lasy Rominckie (842.71.02) (67,99 km2 powierzchni w granicach Polski). Teren w większości o urozmaiconej rzeźbie pagórkowatej i dużych deniwelacjach, wyniesiony odl52do218mn.p.m. Średnie wysokości około 185 m n.p.m. Obok pagórków i wzgórz występują również znaczne powierzchnie równinne i faliste. Pod względem genetycznym dominuje morena denna. Występują też formy strefy marginalnej - wzgórza moreny czołowej i pagórki kemowe. Podłoże jest w większości żyzne, zajęte przez siedliska grądowe (ponad 84% powierzchni). Ważnym elementem są siedliska torfowisk wysokich i świerczyn na torfie, obejmujące ponad 7% powierzchni i zajęte przez bardzo dobrze zachowane zbiorowiska roślinne. W pokryciu terenu dominują zdecydowanie lasy (ponad 80% terenu). Są to lasy wielogatunkowe z udziałem świerka, dębu bezszypułkowego, grabu, jesionu, klonu i lipy. Zgodnie z klasyfikacją fitosocjologiczną dominują zbiorowiska grądowe, fragmentarycznie pojawiają się bory mieszane i świerczyny niżowe. Bardziej żyzne fragmenty terenu (ok. 11%) zajmują pola uprawne (kompleks pszenny dobry i żytni bardzo dobry). Niewielkie powierzchnie zajmują łąki (użytki zielone średnie i słabe). Brakuje jezior. Teren jest odwadniany na północ przez rzekę Romintę i jej dopływy.
Obniżenie Błędzianki (842.71.03) (34,03 km2 w granicach Polski). Rozległe obniżenie o urozmaiconej powierzchni związane z doliną Błędzianki czyli górnej Rominty i jej dopływów, rozciągające się w znacznej części poza granicami Polski. Dominują utwory pochodzenie wodno-lodowcowego, wykształcone jako warstwowane piaski i żwiry, w części o charakterze osadów szczelinowych. W dolinach rzek (znaczny udział) dominują zróżnicowane aluwia i utwory torfowe. Teren w zdecydowanej większości porośnięty lasami lub zajęty przez użytki zielone. Dominują siedliska grądowe z dużym udziałem łęgów.
Pojezierze Zachodniosuwalskie (842.72)
Pojezierze Zachodniosuwalskie znajduje się na południe od Puszczy Rominckiej, na zachód od doliny Czarnej Hańczy i Puszczy Augustowskiej, na wschód od Wzgórz Szeskich oraz Pojezierza Ełckiego, zajmując obszar 830 km2. Jest to region przejściowy między Pojezierzem Mazurskim a Pojezierzem Litewskim, ale zaliczony do tego drugiego. Orograficzną i hydrograficzną oś regionu tworzy rynna Rospudy z kilkoma wydłużonymi jeziorami: Rospuda (3,4 km2, głęb. 38,9 m), Garbaś (1,5 km2, gleb. 48 m), Sumowo (0,9 km2, głęb. 13,6 m), Bolesty (1,4 km2, głęb. 16,2 m) oraz paroma mniejszymi. Przepływająca przez te jeziora rzeka Rospuda wpada do Jeziora Białego pod Augustowem i należy do dorzecza Wisły. Wzdłuż tej osi nasunął się jeden z lobów lodowca skandynawskiego w pomorskiej fazie zlodowacenia. Na wschód od rynny Rospudy ciągnie się rynna Przerośli skręcająca bardziej w kierunku południowo-wschodnim, w której największymi jeziorami są: Białe Filipowskie (1,3 km2, głęb. 52 m) i Okmin (1,1 km2, głęb. 39,9 m). Za północno-zachodnią granicę regionu (ze Wzgórzami Szeskimi) przyjęto rzeczkę Jarkę (dopływ Gołdapi). W jej dorzeczu na przedłużeniu rynny Rospudy znajduje się Jezioro Czarne (1,7 km2, głęb. 27,5 m), a na zachód od Rospudy Jezioro Mieruńskie Wielkie (1,9 km2, głęb. 25,5 m), mające odpływ do jeziora Garbaś. A. Richling (1985) wyróżnił 3 mikroregiony: Garb Przerośli (842.722) wysokości do 257 m na obszarze wododziałowym Błędzianki, Czarnej Hańczy i Rospudy, Wyniesienie Oleckie (842.721) na zachód od rynny Rospudy i Pagórki Przebrodzkie (842.723) na wschód od niej, ale w tym podziale zagubił się charakterystyczny element jakim jest sama długa rynna. Pojezierze Zachodnio-suwalskie jest regionem rolniczym, lasów ma mało, miast nie ma. Przecina je w poprzek linia kolejowa z Olecka do Suwałk.
Wyniesienie Oleckie (842.72.01) (426,99 km2). Teren o znacznych deniwelacjach od około 150 do ponad 240 m n.p.m. Centralna, najwyżej wyniesiona część to pagóry i wzniesienia morenowe zbudowane z piasków, żwirów i lokalnie glin, stanowiące strefę wododziałową pomiędzy odwadnianą do Pregoły częścią północną (wspominana uprzednio rzeka Jarka i jej dopływy) i częścią południową należącą do dorzecza Rospudy, a więc zlewiska Wisły.
Cechą wyróżniającą jest obecność wyraźnych odpływów sandrowych, zarówno w rejonie Olecka, jak i wzdłuż rynny jezior Mieruńskie, Garbaś, Sumowo i Bolesty oraz rynny jezior Czarne i Rospuda Filipowska. W efekcie powierzchniowo dominują siedliska żyzne (grądowe i łęgowe - odpowiednio 60 i 15%). Siedliska uboższe, związane z borami mieszanymi zajmują około 21%. Gleby tworzą układ mozaikowy. Reprezentowane są wszystkie kompleksy reprezentatywne dla północno-wschodniej Polski. Lasy tworzą niewielkie płaty, zajmując w sumie około 15% powierzchni. Są to grądy (zwykle serii ubogiej) i kontynentalne bory mieszane. Występują liczne jeziora, zajmując około 4% terenu. Na północy położone jest jezioro Czarne o powierzchni 1,62 km2, głębokości - 27,5 m i pojemności -17 min m3. Należy ono do dorzecza Pregoły. Do większych zbiorników należy również położona w tej samej rynnie ale odwadniane przez rzekę Rospudę - jezioro Rospuda Filipowska o powierzchni 3,23 km2 i głębokości 38,9 m. Wspomnieć należy również leżące w dorzeczu Rospudy jeziora Mieruńskie (powierzchnia 1,92 km2, głębokość maksymalna 25,5 m), Garbaś (1.37 km2; 48,0 m), Sumowo (0,81 km2; 13,6 m) i Bolesty (1,16 km2; 16,2 m). Poza wymienionymi w granicach omawianego terenu występują inne mniejsze zbiorniki wodne.
Krajobraz równiny morenowej falistej.
Garb Przerośli (842.72.02) (203,76 km2). Jest to najwyższa część Pojezierza Zachodniosuwalskiego wyniesiona od 174 do 257 m n.p.m., o rzeźbie w większości silnie urozmaiconej. Dominują wzgórza i pagórki. Wśród utworów powierzchniowych przeważają gliny i piaski gliniaste moreny dennej. Na południu znaczny udział mają też formy czołowo-morenowe zbudowane z piasków, żwirów, lokalnie z glin z głazami. Również na południu występują kemy i tarasy kemowe (piaski i żwiry). Liczne są zatorfione zagłębienia. Gleby są zróżnicowane ze zdecydowaną przewagą żyznych. Występują powszechnie następujące kompleksy: pszenny dobry, żytni bardzo dobry i żytni dobry, przeważają wyraźnie tereny uprawne. Mały udział mają lasy i łąki. Istniejące lasy (około 11% powierzchni regionu) to grądy i olsy. Z punktu widzenia roślinności potencjalnej zaznacza się bardzo wyraźna dominacja siedlisk grądów (ponad 81% powierzchni). Podłożu piaszczystemu towarzyszą siedliska borów mieszanych. Występujące tu jeziora należą głównie do typu rynnowych i w większości związane są z wyraźną rynną tworzącą oś regionu i odwadnianą ku północy za pośrednictwem rzeki Błędzianki (Rominty) do dorzecza Pregoły. Do większych jezior usytuowanych we wspomnianym obniżeniu należy jezioro Białe Filipowskie o powierzchni 1,17 km2 i głębokości maksymalnej 52 m oraz Przerośl (0,65 km2; 28,2 m).
Pagórki Przebrodzkie (842.72.03) (168,70 km2). Region jest wyniesieniem leżącym pomiędzy dwoma szlakami odpływu sandrowego o kierunku północny-zachód - południowy-wschód -Rospudy i Czarnej Hańczy. Wysokości bezwzględne mieszczą się w przedziale 123-201 m n.p.m. Wysokości średnie około 165 m n.p.m. Rzeźba jest urozmaicona, występują zarówno fragmenty typowo pagórkowate, jak i fragmenty o charakterze równin falistych. Pod względem genetycznym omawiany region stanowi wysoczyznę moreny dennej z pojedynczymi formami moreny czołowej. Liczne są zagłębienia z torfem lub z deluwiami. W użytkowaniu zdecydowanie przeważają obszary uprawne na siedliskach grądowych. Dominują gleby kompleksu żytniego bardzo dobrego. Do znacznych powierzchni przywiązane są też gleby żytnie o gorszych własnościach. W dnach zagłębień występują łąki (użytki zielone słabe i bardzo słabe), zajmujące około 7% terenu. Lasy zajmują około 12% powierzchni. Są to przede wszystkim zbiorowiska grądowe, olsy i łęgi. Jeziora są nieliczne i nie osiągają dużych rozmiarów.
Pojezierze Wschodniosuwalskie (842.73)
Podstawowa zmiana w stosunku do pierwotnej koncepcji podziału polega na wyróżnieniu dodatkowego mikroregionu Obniżenia Szeszupy. Obniżenie to zaliczone poprzednio do regionu Wzgórz Jeleniewskich jest znacząco rozbudowane poza granicami kraju.
Krajobraz młodoglacjalny. Suwalski Park Krajobrazowy. Widok ze Smolnik na zachód.
Krajobraz młodoglacjalny. Suwalski Park Krajobrazowy. Widok ze Smolnik na południe.
Garb Wiżajn (842.73.01) (271,01 km2 powierzchni w granicach państwowych). Jest to wyraźne wyniesienie w stosunku do wszystkich sąsiadujących regionów. Wysokości nad poziom morza sięgają tutaj prawie 300 m (297 m n.p.m.), a deniwelacje są rzędu 150 m. Przeważają formy o charakterze rozległych wzgórz i pagórków o zróżnicowanych wysokościach. Pod względem genetycznym dominuje morena denna (gliny, piaski gliniaste, lokalnie piaski i żwiry). Pojedyncze formy zaklasyfikowano jako pagórki i wzgórza moreny czołowej (piaski, żwiry, głazy). Występują też formy kemowe (piaski i żwiry). Użytkowanie terenu prawie wyłącznie rolnicze. Przeważa 4 kompleks rolniczej przydatności gleb (żytni bardzo dobry), występuje też 5 (żytni dobry) i 3 (pszenny wadliwy). Lasy zajmują około 17% terenu. Są to głównie zbiorowiska grądów i borów mieszanych. Znaczne powierzchnie zajmuje też roślinność strefy przyjeziernej, zwłaszcza na pobrze- żach jeziora Wiżajny. W roślinności potencjalnej bardzo wyraźnie przeważają grądy, głównie serii bogatej. Siedliska właściwe dla ubogiej serii grądów pojawiają się na południu i częściowo na wschodzie. Występują też izolowane powierzchnie siedlisk borów mieszanych. Jeziora nie zajmują dużych powierzchni (poniżej 3%), ale tu usytuowane jest najgłębsze jezioro w Polsce - Hańcza (powierzchnia 2,91 km2, 108,5 m głębokość maksymalna i 38,7 m głębokość średnia) i źródłowe odcinki rzeki Czarnej Hańczy (dorzecze Niemna). Na północy regionu położone jest jezioro Wiżajny (2,67 km2 powierzchni i 5,3 m głębokości) odwadniane do dorzecza Pregoły.
Widok z okolic Wiżajn na wschód.
Obniżenie Szeszupy (842.73.02) (64,74 km2 powierzchni na terenie kraju). Głębokie obniżenie o charakterze bramy związane z odpływem fluwioglacjalnym, rozbudowane poza granicami kraju. Dno obniżenia - 118 m n.p.m. Deniwelacje sięgają prawie 120 m. Cechą charakterystyczną regionu jest bardzo liczne występowanie form szczelinowych (kemy, tarasy kemowe) piaszczystych i żwirowych. Znaczące powierzchnie zajmują utwory deluwialne (pyły, muły). W pokryciu terenu dominują tereny rolnicze, w tym użytki zielone. Ze względu na roślinność potencjalną przeważają siedliska grądowe (żyzne i ubogie, w sumie ponad 70%) oraz łęgowe (zajmujące ponad 20%). Jeziora stanowią około 5% powierzchni. Są one generalnie małe (największe z nich to Szurpiły o powierzchni 0,82 km2 i głębokości maksymalnej prawie 47m) i odwadniane przez Szeszupę, dopływ Niemna.
Wzgórza Jeleniewskie (842.73.03) (303,69 km2 powierzchni w granicach Polski). Teren wznosi się ze wschodu i południowego wschodu na północ i zachód od około 130 do 289 m n.p.m (Krzemieniucha). Rozcięty przez bruzdę jeziora Szelment na dwa podłużne garby. Średnie wysokości niewiele poniżej 200 m n.p.m. Rzeźba uroz-maicona, zmienna. Na powierzchni terenu występują gliny i piaski gliniaste moreny dennej. Liczne są zagłębienia z torfem. Gleby zaliczane są głównie do kompleksu pszennego wadliwego. Występują też gleby kompleksów żytnich. Lasy zajmują około 13% powierzchni regionu i występują w postaci rozrzuconych, izolowanych płatów różnej wielkości. Są to głównie grądy, rzadziej bory mieszane. Potencjalnie zaznacza się wyraźna przewaga siedlisk grądów serii bogatej, a na zachodzie grądów ciepło-lubnych. W sumie siedliska grądowe zajmują prawie 90% powierzchni.W dnach obniżeń liczne są małe jeziora. Do większych zbiorników należą rynnowe jeziora Szelment Wielki (powierzchnia 3,34 km2 i głębokość 45 m) oraz Mały Szelment (1,57 km2 i 28,5 m), odwadniane do Szeszupy poza granicami kraju.
Widok z Cisowej Góry na północ.
Pojezierze Wigierskie (842.73.04) (305,18 km2). Teren położony na wysokości 128-205 m n.p.m. Przeważają formy moreny dennej falistej i pagórkowatej (pagórki w przewadze drobnopromienne). Występują pojedyncze wzgórza moreny czołowej (piaski i żwiry z głazami). Teren przecinają dwie rozległe strefy odpływów sandrowych, pierwsza na osi jeziora Wigry, druga wzdłuż wschodniej granicy regionu. W bezpośrednim sąsiedztwie jez. Wigry dominują zwarte powierzchnie piasków fluwioglacjalnych (głównie formy kemowe). Stosunkowo dużo obniżeń i dolin wypełnionych utworami deluwialnymi i torfami. Lasy, zajmujące w sumie ponad 35% terenu to głównie bory mieszane w południowej części regionu i grądy (często z drzewostanem sosnowo-świerkowym) w części północno-zachodniej. Bardzo bujnie rozwinięta jest roślinność strefy przyjeziornej. Potencjalna roślinność obejmuje wszystkie typy siedlisk występujące na Pojezierzu Litewskim, z tym że przeważają siedliska grądów (ponad 40%), borów mieszanych (ponad 20%) i łęgów (prawie 20%). Pozostałe typy zajmują po 2-3% powierzchni. Jeziora stanowią ponad 10% powierzchni terenu. Największe to Wigry o powierzchni 21,15 km2, głębokości 73 m i pojemności 336 min m3. Cechą charakterystyczną jest liczne występowanie niedużych jeziorek dystroficznych, otoczonych torfowiskami przejściowymi. Region należy do dorzecza Niemna, do którego prowadzi wody rzeka Marycha (północna część terenu) i Czarna Hańcza (część południowa).
Pagórki Sejneńskie (842.73.05) (354,20 km2 powierzchni w granicach państwowych). Obszar ten był nazywany przez J. Kondrackiego Pojezierzem Sejneńskim (Kondracki 1972). Teren wzniesiony od 123 do 205 m n.p.m. Rzeźba zmienna, urozmaicona. Wyraźnie przeważają pagórki i wzgórza, ale stosunkowo duży udział mają równiny faliste stanowiące około 25% powierzchni mikroregionu. Pod względem genetycznym dominuje gliniasta i piaszczysto-gliniasta morena denna. Na południu, w centrum i na północy występują zgrupowania pagórków moreny czołowej (piaski, żwiry i lokalnie gliny). W pobliżu jeziora Gaładuś, na wschodzie regionu pojawiają się większe skupiska pagórków i tarasów kemowych. Lasy zajmują nieco ponad 12% powierzchni terenu i występują głównie na siedlisku boru mieszanego i znacznie rzadziej - grądu. To ostatnie siedlisko, dominujące powierzchniowo (65% terenu) zajęte jest głównie przez obszary użytkowane rolniczo. Gleby głównie kompleksu pszennego wadliwego. Łąki występują w dnach licznych, choć w większości niewielkich zagłębień. Pod względem hydrograficznym teren leży w dorzeczu rzeki Marychy prowadzającej swe wody do Niemna. Do większych jezior należy Gaładuś (powierzchnia w granicach Polski 5,52 km2, głębokość 54,8 m), Hołny (1,50 km2; 15,2 m), Berżniki (0,84 km2; 38,8 m) i Szejpiszki (0,62 km2; 21,6 m).
Mezoregion Równina Augustowska (842.74).
W obecnym podziale zlikwidowano mikroregion o nazwie Pagórki Augustowskie. Usytuowany w strefie brzeżnej sandru charakteryzował się znacznym zróżnicowaniem wewnętrznym. Północna część morenowa została włączona do regionu Pagórków Przegrodzkich (mezoregion Pojezierza Zachodniosuwalskiego), a fragmenty południowe i wschodnie z przewagą podłoża przepuszczalnego włączono do mikroregionów Równiny Frąckowskiej i Równiny Studzienicznej. Z części zachodniej utworzono nowy niewielki mikroregion Obniżenie Rospudy obejmujący szlak odpływu sandrowego wraz ze współczesną doliną wspomnianej rzeki.
Obniżenie Suwalskie (842.74.01) (209,22 km2). Obszar położony w poziomie 150-190 m n.p.m. Jest to szeroki szlak odpływu fluwioglacjalnego, w osi którego wcięta jest meandrująca dolina Czarnej Hańczy z wyraźnymi poziomami tarasowymi. Na powierzchni fragmentami występuje cienka warstwa utworów morenowych. Gleby należą do kompleksu żytniego słabego. Region w większości użytkowany rolniczo. Większe powierzchnie leśne występują na południe od Suwałk. Obecnie zalesienie przekracza 30% i ma tendencję wzrostową. Występują bory mieszane i rzadziej bory sosnowe oraz niewielkie powierzchnie łęgów i olsów. W północnej części występuje kilka niewielkich jezior, z których największym jest Okmin o powierzchni 1,04 km2 i głębokości 39,9 m.
Obniżenie Rospudy (842.74.02) (57,32 km2). Szlak odpływu sandrowego z doliną rzeki Rospudy. Wysokości od około 120 do ponad 160 m n.p.m. W stosunku do terenów sąsiednich wyraźne obniżenie wypełnione piaskami i żwirami fluwioglacjalnymi z licznymi formami szczelinowymi. Znaczący udział utworów torfowych, zajętych głównie przez siedliska łęgowe i olsowe, często porośnięte różnymi stadiami rozwojowymi lasów w mozaice ze zbiorowiskami nieleśnymi. Lasy zajmują łącznie ponad 67% powierzchni. Na utworach mineralnych są to głównie bory mieszane i bory. Lasy grądowe są sporadyczne.
Równina Frąckowska (842.74.03) (407,91 km2 powierzchni w granicach kraju). Wysokości od 112 do 151 m n.p.m. Rzeźba równinna lub równinno-falista, lokalnie pagórkowata, z dominacją pagórków drobnopromiennych. Omawiany region położony jest w północnej części sandru augustowskiego, w granicach wyższego poziomu sandrowego. Granicę północną wyznacza wyraźny ciąg utworów morenowych (gliny zwałowe górne na piaskach i żwirach wodnolodowcowych środkowych oraz moreny czołowe), uważany za maksymalny zasięg lodowca fazy pomorskiej (por. Lisicki 1994). Obok piaszczysto-żwirowych utworów sandrowych znaczne powierzchnie zajmują torfy, zwłaszcza w zachodniej części regionu. Ze względu na ubogie podłoże dominują powierzchnie leśne (ponad 85%). Są to przede wszystkim bory mieszane i sosnowe. Pierwsze przeważają na zachodzie regionu, drugie na wschodzie. Teren przecina z północnego zachodu na południowy wschód dolina Czarnej Hańczy, do której uchodzi płynąca z północy Wierśnianka. Wśród jezior przeważają rynnowe. Do większych należą Jezioro Blizno o powierzchni 2,75 km2 i głębokości 28,8 m, Serwy (4,38 km2; 41,5 m) oraz Pomorze (2,79 km2; 23,5 m).
Równina Studzieniczna (842.74.04) (357,63 km2). Region obejmuje niższy poziom sandrowy położony na wysokości 116-140 m n.p.m. Teren jest równinny, piaszczysto-żwirowy. Jedynie pomiędzy jeziorami Sajno i Kolno, w północno-zachodniej części regionu, występuje gliniasta „wyspa” morenowa użytkowana rolniczo. W granicach sandru liczne są rozległe obniżenia wypełnione holoceń- skimi utworami torfowymi i deluwialnymi (piaski, namuły). Użytkowanie prawie wyłącznie leśne. Lasy zajmują około 80% powierzchni terenu. Zdecydowanie przeważają bory sosnowe. Występują również świerczyny bagienne, bory bagienne i olsy. Jeziora (ponad 6% powierzchni) usytuowane są głównie w części zachodniej. Do największych należą: Necko (4,00 km2 powierzchni i 25,0 m głębokości), Białe Augustowskie (4,52 km2, 30,0 m), Studzieniczne (2,44 km2; 30,5 m), Sajno (4,94 km2; 27,0 m) i Kolno (2,52 km2; 3,3 m).
Równina Mikaszewska (842.74.05) (170,63 km2 powierzchni w granicach państwowych). Region stanowi kontynuację poprzednio omawianego i związany jest również z niższym poziomem sandrowym. Powierzchnia terenu wzniesiona na wysokość 99-138 m n.p.m. Powierzchnię sandru urozmaicają liczne obniżenia z torfami i deluwiami. Region przecina dolina Czarnej Hańczy, a granica państwowa prowadzona jest doliną Marychy. W równoleżnikowej rynnie na południu regionu usytuowany jest ciąg niewielkich jezior, z których największe Mikaszewo ma powierzchnię 1,10 km2 i głębokość 15,0 m. Przez jeziora te biegnie szlak Kanału Augustowskiego. Użytkowanie w prawie 90% leśne. Przeważają bory sosnowe i mieszane. W dolinach rzek występują łąki i torfowiska niskie (głównie użytki zielone słabe).
Pojezierze Mazurskie (842.8)
Pojezierze Mazurskie jest najbardziej na zachód wysuniętym makroregionem Pojezierzy Wschodniobałtyckich. Od zachodu sąsiaduje z Pojezierzem Iławskim, a granicę z Niziną Północnomazowiecką i Niziną Północnopodlaską wyznacza zasięg ostatniego zlodowacenia, z którym wiąże się występowanie polodowcowych jezior wytopiskowych. Od północy graniczy z Niziną Staropruską, od wschodu z Pojezierzem Litewskim. Fundament geologiczny tworzy wyniesienie mazursko-podlaskie platformy wschodnioeuropejskiej, gdzie skały prekambru występują na głębokości kilkuset metrów, zapadając ku północy, zachodowi i południu poniżej 1500 m. Na tym fundamencie zalegają epikontynentalne osady morskie paleo-i mezozoiczne o nierównej powierzchni, która w okolicach Giżycka znajduje się około 160 m poniżej poziomu współczesnego Bałtyku i podnosi się ku wschodowi i zachodowi. powyżej 0 m. Miąższość pokrywy osadów lodowcowych i wodno-lodowcowych przekracza miejscami 350 m. W obrębie Pojezierza Mazurskiego zbiegają się w pasie o szerokości kilkudziesięciu kilometrów zasięgi głównych faz zlodowacenia wiślańskiego (leszczyńskiej, poznańskiej i pomorskiej), które zarówno w kierunku zachodnim, jak i wschodnim są odsunięte od siebie na większe odległości. Lodowiec skandynawski w fazie poznańskiej tworzył dwa łukowate wygięcia, których osiami były obniżenia, wykorzystywane obecnie przez Łynę na zachodzie i system dużych jezior na wschodzie. Po transgresyjnej fazie pomorskiej czoło lodowca stacjonowało jeszcze kilkakrotnie, pozostawiając na zewnątrz płaty martwego lodu. Ich śladem są min. misy jezior, z których największe są Śniardwy i zespół Mamr. Przez Pojezierze Mazurskie przebiega z południo-zachodu na północo-wschód dział wodny bezpośredniego zlewiska Bałtyku, do którego płyną Pasłęka i Pregoła (z dopływami: Łyna z Guberem oraz Węgorapą), i dorzecza Wisły, do którego należą dopływy Narwi (Omulew, Rozoga, Szkwa, Pisa, Biebrza). Rzeki są zasilane głównie przez jeziora, które zajmują około 7% powierzchni regionu.
Klimat Pojezierza Mazurskiego jest chłodniejszy od klimatu Pojezierzy Południowobałtyckich na zachodzie, Niziny Staropruskiej na północy i nizin mazowieckich na południu, ale jest zróżnicowany w zależności od ukształtowania powierzchni terenu, sąsiedztwa zbiorników wodnych i występowania lasów. Kulminacyjne wzniesienia przekraczają 300 m n.p.m., a zwierciadła większych jezior znajdują się na wysokości od 90 do 120 m. Region pod względem geobotanicznym należy do działu północnego (subborealnego). Jest objęty borealnym zasięgiem świerka, występuje tu kilkadziesiąt gatunków borealnych roślin zielnych i reliktowe gatunki tundrowe, natomiast w zachodniej części Pojezierza Mazurskiego przebiega północno-wschodnia rubież zasięgu buka. Lasy zajmują znaczniejsze powierzchnie na południu na piaskach sandrowych (Puszcza Piska, Lasy Napiwodzkie). Liczne są torfowiska z roślinnością bagienną. Gleby należą przeważnie do brunatnoziemów. Na gliniastych terenach morenowych przeważa gospodarka rolniczo-hodowlana, na jeziorach jest prowadzona gospodarka rybacka.
Pojezierze Mazurskie zajmuje powierzchnię około 13 180 km2 i dzieli się na 7 mezoregionów: Pojezierze Olsztyńskie (842.81), Pojezierze Mrągowskie (842.82), Krainę Wielkich Jezior Mazurskich (842.83), Krainę Węgorapy (842.84), Wzgórza Szeskie (842.85), Pojezierze Ełckie (842.86) i Równinę Mazurską (842.87).
Na opisywanym obszarze obejmuje 3 mezoregiony Krainę Węgorapy (842.84), Wzgórza Szeskie (842.85), Pojezierze Ełckie (842.86) i Kraina Węgorapy (842.84)
Szeska Góra widok z zachodu.
Dolna rzeki Mazurka (Ilge) koło Zawad Oleckich.
Kraina Węgorapy (842.84) Kraina Węgorapy jest przedłużeniem ku północy Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, od której różni się prawie zupełnym brakiem jezior, niższym położeniem i odmiennym typem ukształtowania powierzchni. Cechą charakterystyczną jest wykształcona sieć rzeczna w postaci wypływającej z jeziora Mamry Węgorapy i jej dopływu Gołdapi. Węgorapa wypływa na wysokości 116 m, przepływa przez kilka zagłębień wytopiskowych, następnie jej dolina jest wcięta kilkanaście metrów w wysoczyznę morenową, po czym rzeka meandruje po płaskiej kotlinie w kierunku wschodnim; w pobliżu granicy państwa, którą opuszcza na wysokości 87 m, skręca raptownie na północ, na terytorium rosyjskim znów wcina się silnie w skłon wzniesień pojeziernych i po 172 km biegu łączy się z Pregołą. Za początek Gołdapi przyjmuje się rzeczkę Jarkę, która opływa od wschodu Wzgórza Szeskie i wpada do jeziora Gołdap. Wypływ z jeziora przyjmuje nazwę Gołdapi i kieruje się początkowo na południe, a następnie na zachód, przecinając wzgórza morenowe i łączy z Węgorapa. Jednakże początkowo odpływ lodowcowo-rzeczny odbywał się na południe, o czym świadczy wysoki poziom piaszczysty, obrzeżający Wzgórza Szeskie od zachodu na terenie Puszczy Boreckiej.
A. Richling (1985) wyróżnił w Krainie Węgorapy trzy mikroregiony:
Wyniesienie Pawłowskie (842.841) tworzą wzgórza morenowe na północ od Węgorzewa osiągające wysokości 161 m, przecięte doliną Węgorapy.
Niecka Skaliska (842.842) jest płaskim obniżeniem wytopiskowym otoczonym wzgórzami morenowymi. Dno niecki leży poniżej 100 m. Zaznaczają się w nim płaskie wały piaszczystych kemów oraz zagłębienia wypełnione iłami, pyłami i torfowiskami. Ten obszar deglacjacji arealnej ma z zachodu na wschód około 20 km długości. Nieckę w 45% zajmują Lasy Skaliskie, reprezentowane przez kontynentalny bór mieszany. Znaczną powierzchnię stanowią użytki łąkowe.
Pagórki Rogalskie (842.843) to wzgórza morenowe otaczające Nieckę Skaliska od wschodu i dochodzące do wysokości 190 m, przy czym zaznacza się kilka linii postoju czoła lodowca, a wśród nich występują nieliczne małe jeziorka. Lasy zajmują około 20% powierzchni. Mikroregion od wschodu i południa opływa Gołdapa.
Kraina Węgorapy obejmuje w granicach Polski około 690 km2 powierzchni. Jest rzadko zaludniona. Największym osiedlem jest wieś Banie Mazurskie nad Gołdapią.
Wzgórza Szeskie (Garb Szeski) (842.85)
Wzgórza Szeskie są najmniejszym, o powierzchni około 400 km2, ale wyraźnie wyodrębniającym się mezoregionem Pojezierza Mazurskiego, ponieważ jest on najwyższy. Kulminacyjne wzniesienia przekraczają wysokość 300 m n.p.m.: na południu Szeska Góra (309 m), dalej ku północy Góra Tatarska (301 m). Najdalej na północ wysunięta Góra Gołdapska (271 m) wznosi się nad otoczeniem przeszło 100 m. Jezior w zasadzie brak, występują tylko na obrzeżeniu. Wzgórza Szeskie mają klimat wyraźnie chłodniejszy (o 0,5 do 1°C) od regionów sąsiednich, co bywa widoczne na wiosnę, kiedy na wzgórzach zalegają płaty śniegu o parę tygodni dłużej niż w otoczeniu. Wyższa jest roczna suma opadów (ok. 700 mm). Wzgórza Szeskie, podobnie jak Garb Lubawski dalej na zachodzie, znajdują się na styku dwóch wielkich lobów lodowcowych, w tym przypadku mazurskiego i litewskiego (niemnowego). Lasów jest mało. Istnieje jeden rezerwat przyrodniczy „Cisowy Jar" (9 ha) z cisem pospolitym., w gminie Kowale Oleckie, ze stanowiskiem cisa pospolitego w lesie mieszanym.
W kompleksie wzgórz można spotkać okazy unikalnych zwierząt, hoduje się tu daniele. Swoje gniazda mają orły bieliki, pomiędzy wzgórzami znajduje się wiele zarybionych stawów.
Podczas ostatniego zlodowacenia Wzgórza Szeskie znajdowały się na styku dwóch płatów lodowcowych: mazurskiego i litewskiego, między którymi wytworzyły ię żwirowe i ilaste wzgórza kemowe. W rzeźbie terenu dużą rolę odgrywają wzgórza kemowe, w tym wysokie kemy ilaste.
Dzięki dogodnym warunkom morfologicznym i stosunkowo długo zalegającym śniegom uprawia się narciarstwo zjazdowe.
U podnóża Pięknej Góry funkcjonuje Centrum Sportowo-Rekreacyjne "Piękna Góra", które wykorzystuje naturalne ukształtowanie tego terenu w celach sportowo-rekreacyjnych przez cały rok. Działają tu wyciągi narciarskie, kolej krzesełkowa i całoroczny tor saneczkowy o międzynarodowym standardzie. W planie są m.in. ścieżki rowerowe oraz imitacja grodu Jaćwingów.
Widok ze szczytu Szeskiej Góry na północ.
Pojezierze Ełckie (842.86)
Pojezierze Ełckie zajmuje wschodni skraj mazurskiego lobu lodowcowego. Od północy graniczy z Krainą Węgorapy i Wzgórzami Szeskimi, od wschodu z Pojezierzem Zachodniosuwalskim i Równiną Augustowską, od południa z Kotliną Biebrzańską i Wysoczyzną Kolneńską, od zachodu z Krainą Wielkich Jezior Mazurskich. Obejmuje powierzchnię około 2630 km2. Ukształtowanie powierzchni jest silnie pagórkowate, a kulminacje wzniesień przekraczają wysokość 200 m n.p.m.: Góry Piłackie (219 m) na północy, Lipowa Góra (223 m) w Puszczy Boreckiej, Płowiecka Góra (205 m) na północo-zachód od Ełku. Wody odprowadza na południe rzeka Ełk (w dolnym biegu Łęg) do Biebrzy oraz Lega, wypływająca z Jeziora Oleckiego Wielkiego, przepływająca przez jeziora Selmęt i Rajgrodzkie, z którego odpływ przybiera nazwę Jegrzni. Ełk przepływa przez jezioro Litygajno w Puszczy Boreckiej. Jezior jest dużo, ale rozmieszczonych nierównomiernie, najwięcej w środkowej części mezoregionu. A. Richling (1985) wyróżnił 7 mikroregionów.
Równina morenowa falista położona na zachód od Ełku.
Wzgórza Piłackie (842.867)
Najwyższe wzniesienie Wzgórz Piłackich osiąga 210 m n.p.m., różnice wysokości sięgają 80 m, zbocza wyniesień są bardzo strome, mają nachylenie 30–40°. Morenowe wzgórza zbudowane są z piasków i żwirów zawierających głazy. W południowo-wschodniej części występują piaski sandrowe.
Na obszarze Wzgórz Piłackich w 1989 r. powołano leśny rezerwat przyrody.
Puszcza Borecka (842.866)
Powierzchnia 14 tys. ha. Teren pokryty wzgórzami morenowymi, pomiędzy którymi licznie występują niewielkie jeziora. 92% powierzchni regionu zajmuje las o różnorodnym składzie — na piaskach bór, na glinie morenowej grąd. Drzewostan sosnowy ze znaczną domieszką świerku, dębu, grabu, lipy, brzozy, modrzewia i klonu. Na terenie Puszczy Boreckiej żyją żubry w stanie wolnym.
Występuje tu grupa większych jezior: Łaźno (5,6 km2, głęb. 18 m), Szwałk Wielki (2,1 km2, głęb. 11 m), Szwałk Mały (0,7 km2, głęb. 6,7 m), Litygajno (1,6 km2, głęb. 16,4 m), Piłwąg (1,3 km2, głęb. 3,6 m) oraz kilkanaście mniejszych. W Puszczy Boreckiej istnieje kilka rezerwatów leśnych: „Borki" (232 ha), „Lipowy Gaj", „Lipowa Wyspa" na jeziorze Szwałk Wielki i „Mazury" między jeziorami Łaźno i Szwałk Wielki. Projektowane jest utworzenie parku krajobrazowego Puszcza Borecka.
Droga z Zawad do Puszczy Boreckiej.
Pojezierze Łaśmiadzkie (Pojezierze Ełckie Właściwe) (842.865)
Pojezierze Łaśmiadzkie obejmuje bogate w jeziora obszary na północ i na zachód od Ełku w obrębie zbiegania się zasięgu fazy poznańskiej i pomorskiej. Osią odpływu jest górny bieg rzeki Ełk, powyżej miasta tej samej nazwy, przepływającej przez największe w tym mikroregionie jezioro Łaśmiady (8,8 km2, głęb. 43,7 m). Inne jeziora tego mikroregionu większe od 1 km2 w kolejności według zajmowanej powierzchni są następujące: Szostak (5,1 km2, głęb. 28,6 m), Gawlik (4,2 km2, głęb. 12,6 m), Druglin (4,3 km2, głęb. 6,4 m), Wydmińskie (3,9 km2, głęb. 9,8 m), Ułówki (2,6 km2, głęb. 26 m), Lipińskie (2,4 km2, głęb. 23 m), Oleckie Wielkie (2,3 km2, głęb. 45,2 m), Oleckie Małe (2,2 km2, głęb. 38 m), Przytulskie (2 km2, głęb. 19 m), Sawinda (2 km2, głęb. 9,5 m), Krzywe (1,8 km2, głęb. 29,7 m), Woszczelskie (1,7 km2, głęb. 10,6 m), Sunowo (1,7 km2, głęb. 20,6 m), Jędzelewo (1,5 km2, głęb. 13,3 m), Dobskie (1,6 km2, głęb. 43,3 m), Kukowino (1,3 km2, głęb. 14,1 m), Dudeckie (1,3 km2, głęb. 9,5 m).
Rynnowe Jezioro Oleckie Małe.
Wyniesienie Bargłowsko-Milewskie (842.864)
Wyniesienie położone jest we wschodniej części Pojezierza Ełckiego między Rajgrodem a Augustowem. Najwyższy punkt (186 m n.p.m.) znajduje się na południe od Milewa. Jest to wododziałowe wyniesienie zbudowane przeważnie z gliny morenowej. Bargłów leży w połowie drogi między Rajgrodem a Augustowem, a Milewo przy wąskotorowej linii kolejowej na północo-wschód od Ełku; najwyższy punkt (186 m) znajduje się na południe od Milewa. To wododziałowe wyniesienie jest zbudowane przeważnie z gliny morenowej i jest krainą rolniczą, lasy zajmują tylko około 13% powierzchni. Jeziora występują jedynie w części południowej (na wschód od Rajgrodu). Największe są Dreństwo (5 km2 , głeb.25 m) i Tajno (2,3 km2 , głęb. 6,6 m) na granicy z Kotliną Biebrzańską.
Obniżenie Selmęckie (842.863)
Obniżenie Selmęckie obejmuje Pojezierze Rajgrodzkie o powierzchnni 480 km²
Znajduje się tam duże skupienie jezior, przez które przepływa Lega, łącząc jeziora Selment Wielki (12,7 km2, głęb. 21,9 m) i Rajgrodzkie (15 km2, głęb. 52 m).. Odgałęzienia jeziora Rajgrodzkiego mają odrębne nazwy (Jezioro Stackie i Przepiórka), a w przedłużeniu północnej rynny znajduje się oddzielone przesmykiem Jezioro Białe (1,2 km2, głęb. 32,3 m).
Na zachód od jeziora Selment Wielki znajduje się Jezioro Ełckie (3,8 km2, głęb. 32,3 m), przez które przepływa rzeka Ełk.
Wieś Piaski na jeziorem Łasmiady.
Wzgórza Dybowsko-Wiśniowskie (842.862)
Dalej ku wschodowi ciągną się Wzgórza Dybowsko-Wiśniowskie, przecięte doliną Ełku i znacznie niższe (130-150 m). Wyższa jest część zachodnia (do 191 m), z kilkoma jeziorami, z których największe jest Dybowskie (1,5 km2, głęb. 17,3 m), stanowiąca właściwie dalszy ciąg Wysoczyzny Białej Piskiej. W dolinie Ełku między Grajewem a Prostkami znajduje się jezioro Toczyłowo (1 km2, głęb. 9,9 m). Większe skupienie jezior występuje w Obniżeniu Selmęckim (842.863), przez które przepływa Lega, łącząc duże jeziora Selmęt Wielki (12,7 km2, głęb. 21,9 m) i Rajgrodzkie (15 km2, gleb. 52 m); jego odgałęzienia mają odrębne nazwy (Jezioro Stackie i Przepiórka), a w przedłużeniu północnej rynny znajduje się oddzielone przesmykiem Jezioro Białe (1,2 km2, głęb. 32,3 m). W tym mikroregionie jest również płytkie jezioro Skomętno, którego wielkość różne źródła podają rozmaicie (1,6 km2 lub 2,3 km2, głęb. 3,3 m). Na zachód od jeziora Selmęt Wielki znajduje się Jezioro Ełckie (3,8 km2, głęb. 55,8 m), przez które przepływa rzeka Ełk; leżące na wschodnim brzegu jeziora miasto Ełk spowodowało całkowite zatrucie wód podpowierzchniowych.
Wysoczyzna Białej Piskiej (842.861)
Wysoczyzna jest oddzielona od Krainy Wielkich Jezior Mazurskich wschodnią częścią Równiny Mazurskiej i doliną Pisy. Rzeźba jest urozmaicona, wysokości dochodzą do
m (najwyższe wzniesienie 208 m), jezior jest niewiele i są małe, największe Borowe (1,7 km2, głęb. 31,8 m) znajduje się na wschodnim krańcu mikroregionu.
- Basalykas A., Lietuvos TSR fizine geografija, II Fiziniai geografiniai rajonai. Vilnius 1965.
- Ber A., Pojezierze Suwalsko- Augustowskie, przewodnik geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa 1981.
- Grenz R. , Der Kreis Treuburg Ein ostpreußisches Heimatbuch, Zusammengestellt, im Auftrage der Kreisgemeinschaft Treuburg 1971.
- Kondracki J., Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 2002.
- Kondracki J., 1976, Podstawy regionalizacji fizycznogeograficznej, wyd. II rozszerzone, PWN, Warszawa.
- Kondracki J., Polska Północno-Wschodnia. PWN, Warszawa 1972.
- Kondracki J., Regiony fizycznogeograficzne Polski, w: „Poznaj Świat” R. XII, nr 4 (137), kwiecień 1964.
- Mikroregiony Fizycznogeograficzne Makroregionu Pojezierze Litewskie, Richling A., Jerzy Solon J., w: Studia nad regionalizacją fizycznogeograficzną Polski pod redakcją Mariusza Kistowskiego, Urszuli Mygi-Piątek, Jerzego Solona, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckicgo, Polska Akademia Nauk, Warszawa 2018.
- Kondracki J., Richling A., Mapa 53.3. Regiony fizycznogeograficzne, [w:] Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK im. E. Romera, Warszawa 1994.
- Olecko. Z dziejów miasta i powiatu, pod red. A. Wakara, Pojezierze, Olsztyn 1974.
- Prognoza Oddziaływania na Środowisko Planu Urządzenia Lasu. Nadleśnictwa Ełk na okres 01.01.2013 – 31.12.2022. Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych W Białymstoku. Biuro Urządzania Lasu I Geodezji Leśnej Oddział w Białymstoku, Białystok 2012.
- Stopa M., D. Martyn D., Klimat Województwo suwalskie. Studia i materiały 1. Białystok 1985.
- Richling A., Regionalizacja fizycznogeograficzna. Województwo suwalskie. Studia i materiały, Białystok 1985.
- Solon J., Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. „Geographia Polonica”. 2 (91). s. 143–170.
- Rehman A., Ziemie dawnej Polski i sąsiednich krajów słowiańskich opisane pod względem fizyczno-geograficznym, cz. I, Karpaty, Lwów 1895.
- Richling A., Regionalizacja fizycznogeograficzna województwa, [w:] Województwo suwalskie. Studia i materiały 1, Osrodek Bad. Nauk. w Białymstoku, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Białystok 1985.
- Richling A., Regionalizacja – wybrane zagadnienia, Prace i Studia Geograficzne, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Zakład Geoekologii, Uniwersytet Warszawski , 2018, t. 63.1, s. 9-18.
- Richling A., Typologia mikroregionów, [w:] A. Stasiak (red.), Województwo suwalskie. Studia i materiały, 1, Ośrodek Badan Naukowych w Białymstoku, IGiPZ PAN w_Warszawie, Białystok, 1985, s. 201–203.
- Richling A., Znaczenie rzeźby powierzchni terenu w podziałach krajobrazowych, w: Prace i Studia Geograficzne 2009, T. 41, ss. 163–172.
- Zeiss W., Der Seesker Höhenzug, w: Ein Beitr. zur Landschaftskunde Ostpreussens, Tom 4, Geogr. Inst. der Albertus-Univ. zu Königsberg Pr Veröffentl. N.F.R. Geographie, 1931, s. 118.
Opracowanie: Józef Kunicki
